Κομοτηνή: Σύντομη ιστορική ανασκόπηση

Αρχαιό­τη­τα και Ρωμαίοι
Τα τεκ­μή­ρια για την ύπαρ­ξη αρχαί­ου πολι­τι­σμού στη θέση της σημε­ρι­νής πόλης της Κομο­τη­νής, οδη­γούν στα πρω­το­χρι­στια­νι­κά χρό­νια. Αρχαιο­λο­γι­κά ευρή­μα­τα του 2ου αιώ­να μ.Χ επι­βε­βαιώ­νουν την ύπαρ­ξη οικι­σμού όπως επί­σης, και από επι­γρα­φή στο σωζό­με­νο και δια­κρι­τό σε διά­φο­ρα σημεία της πόλης, παλαιό τεί­χος του 4ου αιώ­να μ.Χ. που ανα­γρά­φει “Θεο­δο­σί­ου κτί­σμα” ενώ εικά­ζε­ται πως το πόλι­σμα Κομο­τη­νή ανά­γε­ται στον 5ο αιώ­να π.Χ. και συν­δέ­ε­ται με την ομώ­νυ­μη κόρη του Μαρω­νί­τη ζωγρά­φου Παρ­ρα­σί­ου. Στη Ρωμαϊ­κή επο­χή η Κομο­τη­νή απο­τέ­λε­σε ένα από τα πολ­λά φρού­ρια κατά μήκος της Εγνα­τί­ας οδού και παράλ­λη­λα απο­τε­λού­σε κόμ­βο της Εγνα­τί­ας προς τη βόρεια κατεύ­θυν­ση, που μέσα από το πέρα­σμα της Νυμ­φαί­ας οδη­γεί στην κοι­λά­δα του Άρδα, τη Φιλιπ­πού­πο­λη και τη βυζα­ντι­νή Βερόη (σημε­ρι­νή Στά­ρα Ζαγόρα)

Βυζα­ντι­νή περίοδος
Κατά την περί­ο­δο της Ανα­το­λι­κής Ρωμαϊ­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας (Βυζά­ντιο) η Κομο­τη­νή ανή­κε στο Θέμα Μακε­δο­νί­ας, ενώ από τον 9ο αιώ­να υπά­γε­ται στο νεοϊ­δρυ­θέν Θέμα Βολε­ρού. Υπήρ­ξε έως τότε, ασή­μα­ντο φρού­ριο, που το 1207 ύστε­ρα από την επι­δρο­μή του τσά­ρου της Βουλ­γα­ρί­ας Ιβάν Α΄, απο­τέ­λε­σε κατα­φύ­γιο προ­σφύ­γων από τα γύρω φρού­ρια που κατα­στρά­φη­καν. Την περί­ο­δο εκεί­νη πλη­θώ­ρα κατοί­κων της Μοσυ­νό­πο­λης (πρώ­ην Μαξι­μια­νού­πο­λη) κατέ­φυ­γαν στην Κομο­τη­νή, με τον πλη­θυ­σμό από τότε να αυξά­νε­ται, και την εξέ­λι­ξη της Κομο­τη­νής σε σημα­ντι­κή πόλη για την περιο­χή. Το 1331 ο Ιωάν­νης ΣΤ΄ Καντα­κου­ζη­νός την ανα­φέ­ρει ως Κου­μου­τζη­νά πόλι­σμα ενώ το 1341 ο ιστο­ρι­κός Νικη­φό­ρος Γρη­γο­ράς την ανα­φέ­ρει με το σημε­ρι­νό της όνο­μα, ως Κομο­τη­νή. Το 1343, κατά τη διάρ­κεια του εμφυ­λί­ου πολέ­μου μετα­ξύ Ιωάν­νη ΣΤ’ Καντα­κου­ζη­νού και Ιωάν­νη Ε’ Παλαιο­λό­γου, η Κομο­τη­νή μαζί με τα γει­το­νι­κά φρού­ρια Ασω­μά­του, Παρα­δη­μής, Κρα­νο­βου­νί­ου και Στυ­λα­ρί­ου, προ­σχω­ρούν στην παρά­τα­ξη Καντα­κου­ζη­νού. Στην Κομο­τη­νή κατέ­φυ­γε ο Ιωάν­νης ΣΤ’ Καντα­κου­ζη­νός το 1344 για να δια­σω­θεί μετά από μάχη με τα στρα­τεύ­μα­τα του Ομούρ και του Βούλ­γα­ρου συμ­μά­χου του, Μομι­τζί­λου κοντά στην κατε­στραμ­μέ­νη ήδη Μοσυνόπολη.

Οθω­μα­νι­κή περίοδος
Στα 1363, κατά την πιθα­νό­τε­ρη σήμε­ρα εκδο­χή, την πόλη της Κομο­τη­νής κατα­κτά ο εξι­σλα­μι­σμέ­νος Έλλη­νας άρχο­ντας Γαζή Εβρε­νός Μπέη και ξεκι­νά­ει η περί­ο­δος της Τουρ­κο­κρα­τί­ας. Η πόλη απο­τέ­λε­σε την πρώ­τη έδρα του Γαζή Εβρε­νός και έγι­νε διά­ση­μη για το ομώ­νυ­μο τέμε­νος με το Ιμα­ρέτ (Πτω­χο­κο­μείο) (1370–1380). Το μνη­μείο αυτό θεω­ρεί­ται από τα αρχαιό­τε­ρα δείγ­μα­τα οθω­μα­νι­κής αρχι­τε­κτο­νι­κής στη Θρά­κη (απο­τε­λεί­ται από τρεις χώρους που δια­μορ­φώ­νουν στην κάτο­ψη το σχή­μα Τ — τύπου ζαβι­γέ) και είναι κτι­σμέ­νο με τη βυζα­ντι­νή τεχνι­κή και σήμε­ρα ανή­κει στην μητρό­πο­λη και λει­τουρ­γεί ως Εκκλη­σια­στι­κό Μου­σείο της Μητρο­πό­λε­ως Μαρω­νεί­ας και Κομοτηνής. 

Με την Οθω­μα­νι­κή κατά­κτη­ση η Κομο­τη­νή υπά­γε­ται πλέ­ον στο βιλα­έ­τι Αδρια­νου­πό­λε­ως και είναι έδρα του ομώ­νυ­μου καζά. Μετά την τουρ­κι­κή κατο­χή, η πόλη επε­κτεί­νε­ται και έξω από τα τεί­χη. Η Κομο­τη­νή δια­τη­ρεί την ελλη­νι­κή φυσιο­γνω­μία της έως το τέλος του 16ου αιώ­να. Ο Γάλ­λος περι­η­γη­τής Pierre Belon ανα­φέ­ρει το 1548, ότι η πόλη κατοι­κεί­ται από Έλλη­νες και λίγους Τούρ­κους. Θα απαι­τη­θούν μαζι­κές μετα­κι­νή­σεις Γιου­ρού­κων από το εσω­τε­ρι­κό της Μικράς Ασί­ας και ο εξι­σλα­μι­σμός των Πομά­κων, ώστε να ενι­σχυ­θεί ο μου­σουλ­μα­νι­κός πλη­θυ­σμός της πόλης. Στην πόλη ανα­φέ­ρε­ται και Εβραϊ­κή κοι­νό­τη­τα. Κατά τη διάρ­κεια της Τουρ­κο­κρα­τί­ας, στην περιο­χή δρουν πολ­λές ένο­πλες ομά­δες Ελλή­νων αρμα­το­λών, οι οποί­ες υπο­χρε­ώ­νουν τον Αχμέτ Γ΄ να δια­τά­ξει τη διά­λυ­σή τους, χωρίς ικα­νο­ποι­η­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα. Κατά την Επα­νά­στα­ση του 1821, σπου­δαία ήταν η προ­σφο­ρά των Κομο­τη­ναί­ων με κυριό­τε­ρους αγω­νι­στές, τον Ιωαν­νί­κιο (μετέ­πει­τα μητρο­πο­λί­τη), τον Αγγε­λή Κίρ­ζα­λη και το λοχα­γό Σταύ­ρο Κομπέ­νο, μέλη της Φιλι­κής Εται­ρεί­ας. Τις επό­με­νες δεκα­ε­τί­ες η Κομο­τη­νή ανα­πτύσ­σε­ται οικο­νο­μι­κά λόγω της επε­ξερ­γα­σί­ας και του εμπο­ρί­ου καπνού και οι Έλλη­νες, ευνο­ού­με­νοι από τα μέτρα υπέρ της ανε­ξι­θρη­σκί­ας ελέγ­χουν πλή­ρως την οικο­νο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα της πόλης. Εκεί­νη την περί­ο­δο χτί­στη­καν πολ­λά από τα αρχο­ντι­κά που κοσμούν σήμε­ρα τους δρό­μους της Κομο­τη­νής. Μετά τον Ρωσο­τουρ­κι­κό Πόλε­μο του 1877–1878, νέο κύμα μου­σουλ­μά­νων προ­σφύ­γων συρ­ρέ­ουν στην Κομο­τη­νή. Το 1880 στην πόλη λει­τουρ­γού­σαν Παρ­θε­να­γω­γείο και Αστι­κή Σχο­λή Αρρέ­νων, το λεγό­με­νο “Σχο­λαρ­χείο”. Το 1885 ιδρύ­ε­ται ο πολι­τι­στι­κός σύλ­λο­γος “Ομό­νοια” με έντο­νη δρα­στη­ριό­τη­τα στην πνευ­μα­τι­κή ζωή της πόλης, διορ­γα­νώ­νο­ντας θεα­τρι­κές παρα­στά­σεις και συναυ­λί­ες ενώ την ίδια επο­χή πολυ­ποί­κι­λη δρα­στη­ριό­τη­τα ασκεί και η Αδελ­φό­της Κυριών. Η πόλη ανέ­δει­ξε τη συγκε­κρι­μέ­νη περί­ο­δο ευερ­γέ­τες, όπως ο Νέστωρ Τσα­να­κλής, που με δωρεά του ανε­γέρ­θη­κε η Τσα­νά­κλειος Σχο­λή, ο Δημή­τριος Σίντος κ.α. οι οποί­οι φρο­ντί­ζουν με τις δωρε­ές τους, για την εύρυθ­μη λει­τουρ­γία των σχο­λεί­ων. Οι φιλο­μα­θέ­στε­ροι μαθη­τές συνέ­χι­ζαν τις σπου­δές τους στα εκπαι­δευ­τή­ρια της Αδρια­νού­πο­λης και στην συνέ­χεια στα πανε­πι­στή­μια της Ευρώ­πης. Ενδει­κτι­κό της πνευ­μα­τι­κής κίνη­σης, είναι το γεγο­νός ότι από την Κομο­τη­νή κατα­γό­ταν μια από τις πρώ­τες γυναί­κες για­τρούς της Θρά­κης η Βικτω­ρία Μαρ­γα­ρι­το­πού­λου. Την κατά­στα­ση κατα­γρά­φει ο διε­θνής εμπο­ρι­κός οδη­γός Annaire de commerce Didot-Rottin του 1912, σύμ­φω­να με τον οποίο στην Κομο­τη­νή υπάρ­χουν 33 Έλλη­νες επι­στή­μο­νες, τρα­πε­ζί­τες και έμπο­ροι, 6 Αρμέ­νιοι, 4 Ιου­δαί­οι, 3 Οθω­μα­νοί και κανείς Βούλγαρος.

Απε­λευ­θέ­ρω­ση
Μετά την πολύ­χρο­νη τουρ­κι­κή κατο­χή, τον Οκτώ­βριο του 1912 η ευρύ­τε­ρη περιο­χή περ­νά­ει στην κατο­χή των Βουλ­γά­ρων κατά τον Ά Βαλ­κα­νι­κό Πόλε­μο. Στο Β΄ Βαλ­κα­νι­κό Πόλε­μο, στις 14 Ιου­λί­ου του 1913 η πόλη της Κομο­τη­νής απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται από τον ελλη­νι­κό στρα­τό, αλλά στις 10 Αυγού­στου του ίδιου έτους με τη συν­θή­κη Βου­κου­ρε­στί­ου (1913) παρα­χω­ρεί­ται στη Βουλ­γα­ρία. Οι Βούλ­γα­ροι σχε­δόν αμέ­σως εξα­πο­λύ­ουν διωγ­μούς κατά Ελλή­νων, Πομά­κων και Τούρ­κων. Στις 31 Αυγού­στου του ίδιου χρό­νου το κίνη­μα των Πομά­κων με τη συν­δρο­μή των ντό­πιων Τούρ­κων και την υπο­στή­ρι­ξη των Ελλή­νων, εγκα­θι­δρύ­ει τη βρα­χύ­βια Δημο­κρα­τία Δυτι­κής Θρά­κης με έδρα την πόλη της Κομο­τη­νής. Το ανε­ξάρ­τη­το αυτό κρα­τί­διο κατα­λύ­ε­ται μετά από δύο μήνες στις 25 Οκτω­βρί­ου του 1913 και η πόλη περ­νά πάλι στη Βουλ­γα­ρία. Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, τον Αύγου­στο του 1919, η Κομο­τη­νή κατα­λαμ­βά­νε­ται από τα Γαλ­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα και επι­βάλ­λε­ται το περί­ερ­γο καθε­στώς της Δια­συμ­μα­χι­κής Θρά­κης, με έδρα του ανε­ξάρ­τη­του κρα­τι­δί­ου την Κομο­τη­νή και διοι­κη­τή τον Γάλ­λο στρα­τη­γό Σαρ­πύ. Την 14η Μαΐ­ου 1920 επε­τεύ­χθη η διπλω­μα­τι­κή νίκη του τότε πρω­θυ­πουρ­γού της Ελλά­δας Ελευ­θε­ρί­ου Βενι­ζέ­λου και του στε­νού συνερ­γά­τη του Χαρί­σιου Βαμ­βα­κά και η Κομο­τη­νή απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε επι­σή­μως, και ενώ­θη­κε με την Ελλάδα.

Οι μου­σουλ­μα­νι­κοί πλη­θυ­σμοί της περιο­χής της Κομο­τη­νής εξαι­ρέ­θη­καν από την ανταλ­λα­γή πλη­θυ­σμών με την Τουρ­κία στην Συν­θή­κη της Λωζά­νης το 1923. Μετά το 1922 προ­σέ­φυ­γαν στην πόλη αρκε­τοί πρό­σφυ­γες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Ανα­το­λι­κή Θρά­κη και την Ανα­το­λι­κή Ρωμυλία.

Θέση και Ρόλος του Δήμου στο Νομό και την Περιφέρεια
Ο Δήμος Κομο­τη­νής κατέ­χει νευ­ραλ­γι­κή θέση τόσο στον εθνι­κό γεω­γρα­φι­κό χώρο όσο και κομ­βι­κή θέση στο ελλη­νι­κό γεω­πο­λι­τι­κό χώρο και τις ανα­πτυ­ξια­κές πολι­τι­κές και άξο­νες που δια­μορ­φώ­νο­νται. Ανα­πτύσ­σε­ται σε νευ­ραλ­γι­κή θέση επί του γραμ­μι­κού άξο­να των αστι­κών κέντρων της Αν. Μακε­δο­νί­ας και Θρά­κης (Καβά­λα, Δρά­μα, Ξάν­θη, Κομο­τη­νή, Αλε­ξαν­δρού­πο­λη) και είναι κόμ­βος των στρα­τη­γι­κών λει­τουρ­γι­κών αξό­νων — διευ­ρω­παϊ­κών δικτύ­ων — της Εγνα­τί­ας και της καθέ­του αρτη­ρί­ας προς Βουλ­γα­ρία και τη Βαλ­κα­νι­κή ενδο­χώ­ρα. Ακό­μη βρί­σκε­ται σε σχε­τι­κά μικρή από­στα­ση από τα σύνο­ρα της χώρας με την Τουρκία.

Το αστι­κό κέντρο της Κομο­τη­νής, εκτός από έδρα του Δήμου, απο­τε­λεί και την πρω­τεύ­ου­σα του νομού Ροδό­πης, ενός νομού, με συνο­ρια­κό σύστη­μα εθνι­κού και διε­θνούς χαρα­κτή­ρα, και έδρα της Περι­φέ­ρειας Ανα­το­λι­κής Μακε­δο­νί­ας και Θρά­κης, στην οποία διοι­κη­τι­κά ανήκει.

Η Κομο­τη­νή απο­τε­λεί κρί­σι­μο παρά­γο­ντα της πολι­τι­σμι­κής και ανα­πτυ­ξια­κής δυνα­μι­κής του ευαί­σθη­του χώρου της Ανα­το­λι­κής Μακε­δο­νί­ας και Θρά­κης και η βιω­σι­μό­τη­τα της πόλης, αλλά και των υπό­λοι­πων μικρό­τε­ρων οικι­σμών, επη­ρε­ά­ζει άμε­σα το μέλ­λον όλης της περι­φέ­ρειας. Μιας περι­φέ­ρειας και ενός Νομού οι οποί­οι μειο­νε­κτούν σε επί­πε­δα ανά­πτυ­ξης. και κατα­γρά­φο­νται ως μια περιο­χή από τις φτω­χό­τε­ρες της Ε.Ε., με τους δεί­κτες ευη­με­ρί­ας και υπο­δο­μής να υπο­λεί­πο­νται σημα­ντι­κά όχι μόνο των ευρω­παϊ­κών αλλά και του μέσου όρου της χώρας (ο νομός Ροδό­πης κατά την κατά­τα­ξη του ΚΕΠΕ: αξιο­λο­γεί­ται με δεί­κτη 30, ένα­ντι 220 της Αθή­νας και μέσο της χώρας 100, ενώ με βάση το δηλω­θέν εισό­δη­μα κατά κεφα­λήν ‑1991- και με βάση τη χώρα ‑100‑, ο νομός Ροδό­πης βρί­σκε­ται στην 46η θέση).

Ωστό­σο οι προ­ο­πτι­κές ανά­πτυ­ξης του Δήμου Κομο­τη­νής είναι σημα­ντι­κές καθώς συγκε­ντρώ­νει μια σει­ρά πόρων αστι­κής ανά­πτυ­ξης (διοι­κη­τι­κό, εμπο­ρι­κό, μετα­ποι­η­τι­κό, πολι­τι­στι­κό κέντρο, έδρα Πανε­πι­στη­μί­ου) και περι­βάλ­λο­ντος (ορει­νός όγκος, δάση, υγρο­βιό­το­ποι, ακτές) ενώ ταυ­τό­χρο­να, η γεω­οι­κο­νο­μι­κή θέση του νομού, σε συνάρ­τη­ση με την ανα­πτυ­ξια­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση για την οικο­νο­μι­κή, κοι­νω­νι­κή, περι­βαλ­λο­ντι­κή και πολι­τι­σμι­κή συνο­χή στο εσω­τε­ρι­κό του νομού απο­τε­λούν προ­ϋ­πο­θέ­σεις, που εφό­σον αξιο­ποι­η­θούν, μπο­ρούν να συμ­βάλ­λουν στην ολο­κλη­ρω­μέ­νη ανά­πτυ­ξη του Δήμου και γενι­κό­τε­ρα του Νομού.

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -