Η βυζαντινή ιστορία της Μονεμβασιάς

Σε αντί­θε­ση με άλλους οικι­σμούς στην περιο­χή της Πελο­πον­νή­σου οι οποί­οι παρήκ­μα­σαν από τον 7ο αιώ­να και μετά — μια περί­ο­δος γνω­στή ως σκο­τει­νοί χρό­νοι — η Μονεμ­βα­σιά λόγω της θέσης πάνω σε σημα­ντι­κούς θαλάσ­σιους δρό­μους, όπως αυτός που τη συνέ­δεε με τη Σικε­λία, ανα­πτύ­χθη­κε σε εμπο­ρι­κό και καλ­λι­τε­χνι­κό κέντρο. Στην Κάτω Πόλη βρέ­θη­κε χάλ­κι­νο νόμι­σμα κομ­μέ­νο στη Σικε­λία του Φιλιπ­πι­κού Βαρ­δά­νη. Η παλαιό­τε­ρη γνω­στή μνεία στη Μονεμ­βα­σία χρο­νο­λο­γεί­ται από την τρί­τη δεκα­ε­τία του 8ου αιώ­να, και γίνε­ται από τον προ­σκυ­νη­τή Βιλι­βάλ­δο, ο οποί­ος ταξί­δευ­σε από τη Σικε­λί­α­στους Άγιους Τόπους με ενδιά­με­ση στά­ση στη Μονεμ­βα­σιά. Η Μονεμ­βα­σιά ανα­φέ­ρε­ται επί­σης από τον Θεο­φά­νη Ομο­λο­γη­τή, ο οποί­ος περι­γρά­φει την άφι­ξη της πανού­κλας στο Βυζά­ντιο το 746–747.

Η καί­ρια θέση της Μονεμ­βα­σιάς στο θαλάσ­σιο δρό­μο προς την ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο υπήρ­ξε στό­χος πει­ρα­τι­κών επι­δρο­μών στους επό­με­νους αιώ­νες, καθώς και επι­δρο­μών ηγε­μό­νων της Δύσης. Οι επι­δρο­μές Αρά­βων αρχί­ζουν τον 9ο αιώ­να και μετά την εγκα­τά­στα­σή τους στην Κρή­τη, οι επι­δρο­μές πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται. Μια τέτοια επι­δρο­μή ανα­φέ­ρε­ται στις λεγό­με­νες Ψυχω­φε­λείς Αφη­γή­σεις του επι­σκό­που Παύ­λου Μονεμ­βα­σιάς, οι οποί­ες γρά­φη­καν τον 10ο αιώ­να και σώζο­νται μόνο σε αρα­βι­κή μετά­φρα­ση. Σε μια από αυτές ανα­φέ­ρε­ται ότι οι Άρα­βες επι­τέ­θη­καν στο φρού­ριο των Βου­κό­λων, το οποίο έχει ταυ­τι­στεί με τη Μονεμ­βα­σιά. Νωρί­τε­ρα στο ίδιο κεί­με­νο ανα­φέ­ρε­ται ότι στην πόλη είχαν ξεβρα­στεί τα λεί­ψα­να των αγί­ων της Βαρ­κε­λώ­νης, του επι­σκό­που Βαλέ­ριου, της Ευλα­λί­ας, του Βικέ­ντιου και άλλων. Οι κάτοι­κοι περι­συ­νέ­λε­ξαν τις σαρ­κο­φά­γους που τα περιεί­χαν και κατα­σκεύ­α­σαν μια εκκλη­σία πάνω στον από­κρη­μνο λόφο. Αργό­τε­ρα, μετά την επι­δρό­μη, ανα­φέ­ρε­ται ότι επί αυτο­κρα­τό­ρων Λέο­ντος και Αλε­ξάν­δρου, το εκκλη­σά­κι εντο­πί­στη­κε και τα λεί­ψα­να μετα­φέρ­θη­καν στο παρεκ­κλή­σι της Αγί­ας Ειρή­νης, δίπλα στο ναό της Αγί­ας Ανα­στα­σί­ας (σήμε­ρα είναι αφιε­ρω­μέ­νος στον Χρι­στό Ελκό­με­νο). Στις αρχές του 10ου αιώ­να, η εκκλη­σια­στι­κή έδρα της Μονεμ­βα­σιάς μετα­φέρ­θη­κε από την δικαιο­δο­σία της εκκλη­σί­ας της Ρώμης στο πατριαρ­χείο της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης, όπου υπο­βαθ­μί­στη­κε σε επι­σκο­πή της Κορίν­θου.^] Παρό­λα αυτά, η Μονεμ­βα­σιά συνέ­χι­σε να ανα­πτύσ­σε­ται, ενώ παράλ­λη­λα δια­τη­ρού­σε προ­νό­μια, ανά­με­σα στα οποία ήταν και η αυτοδιοίκηση.

Κατά τη διάρ­κεια του 11ου και 12ου αιώ­να, η Μονεμ­βα­σιά γνώ­ρι­σε εντυ­πω­σια­κή οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη. Εκεί­νη την περί­ο­δο, ο οικι­σμός εξα­πλώ­θη­κε σε όλο το βρά­χο και όχι μόνο στην αθέ­α­τα πλευ­ρά του και σε ανοι­κο­δο­μή­θη­καν σημα­ντι­κά μνη­μεία, όπως ο ναός της αγί­ας Σοφί­ας (αρχι­κά αφιε­ρω­μέ­νο στην Πανα­γία Οδη­γή­τρια) στην πάνω πόλη και ο ναός του Ελκό­με­νου Χρι­στού, ο οποί­ος ανα­κα­τα­σκευά­στη­κε εκεί­νη την περί­ο­δο, πιθα­νόν λόγω της τοπο­θέ­τη­σης της εικό­νας του Χρι­στού Ελκό­με­νου στο ναό.Την επο­χή των Κομνη­νών, η Μονεμ­βα­σία είχε εξε­λι­χθεί σε φύλα­κα της δυτι­κής εισό­δου του Αιγαί­ου.Το 1147 πλοία του βασι­λιά της Σικε­λί­ας Ρογή­ρου Β’ προ­σπά­θη­σαν να την κατα­λά­βουν χωρίς επι­τυ­χία και ανα­γκά­στη­καν να απο­χω­ρή­σουν με σοβα­ρές απώ­λειες. Ο άρχων της Μονεμ­βα­σιάς κατά τη διάρ­κεια της επί­θε­σης Θεό­δω­ρος Μαυ­ρο­ζώ­μης στη συνέ­χεια εγκα­τα­στά­θη­κε στην αυτο­κρα­το­ρι­κή αυλή και μετά τη Μάχη του Μυριο­κέ­φα­λου ετέ­θη επι­κε­φα­λής της αρι­στε­ρής πτέ­ρυ­γας του στρα­τού και εν συνέ­χεια του δόθη­κε το αξί­ω­μα του μεσά­ζο­ντα. Σύμ­φω­να με μία άπο­ψη, ο Μανου­ήλ Μαυ­ρο­ζώ­μης ήταν γιος του Θεό­δω­ρου.^[16] Επί­σης, Μονεμ­βα­σιώ­τες είχαν ανα­λά­βει τη διοί­κη­ση των Κυθή­ρων, αρχι­κά ο Γεώρ­γιος Παχής και ύστε­ρα οι Ευδαι­μο­γιάν­νη­δες, οι οποί­οι διοι­κού­σαν το νησί μέχρι το 1204.

Οι Λατί­νοι πολιόρ­κη­σαν ανε­πι­τυ­χώς τη Μονεμ­βα­σιά το 1222. Το 1252, ύστε­ρα από πολιορ­κία τριών χρό­νων, ο γιος του Γοδε­φρεί­δου Βιλ­λε­αρ­δουί­νου Γου­λιέλ­μος Β’, πρί­γκι­πας της Αχα­ΐ­ας, κατέ­λα­βε τη Μονεμ­βα­σία, Όσοι κάτοι­κοι της Μονεμ­βα­σιάς δεν επι­θυ­μού­σαν να παρα­μεί­νουν στην υπό λατι­νι­κή κατο­χή πόλη ανα­χώ­ρη­σαν για τις Πηγές στη Βιθυ­νία, οι οποί­ες απέ­κτη­σαν τα ίδια εμπο­ρι­κά προ­νό­μια με τη Μονεμ­βα­σιά. Η ίδια η Μονεμ­βα­σία δια­τή­ρη­σε τα προ­νό­μια που είχε, με μόνη υπο­χρέ­ω­ση της αγγα­ρεία στα καρά­βια, και έγι­νε έδρα Λατί­νου επι­σκό­που. Η απώ­λεια της υπήρ­ξε σοβα­ρό πλήγ­μα για τον αυτο­κρά­το­ρα της Νίκαιας Μιχα­ήλ Η’ Παλαιο­λό­γο, καθώς ανέ­τρε­πε τα σχέ­διά του για την ανά­κτη­ση των εδα­φών που είχαν περιέλ­θει στους Φράγκους.

Όταν ο Γου­λιέλ­μος αιχ­μα­λω­τί­στη­κε από τους Βυζα­ντι­νούς στη μάχη της Πελα­γο­νί­ας το 1259 και αρνή­θη­κε να παρα­χω­ρή­σει τις κτή­σεις του στην Πελο­πόν­νη­σο με αντάλ­λαγ­μα την απε­λευ­θέ­ρω­σή του, ο Μιχα­ήλ τον κρά­τη­σε αιχ­μά­λω­το μέχρι το 1262, οπό­τε δέχθη­κε να παρα­δώ­σει στους Βυζα­ντι­νούς τα κάστρα της Μονεμ­βα­σιάς, του Μυστρά, της Μαΐ­νης και του Γερα­κί­ου. Ο Μιχα­ήλ τον τίμη­σε με τον τίτλο του μεγά­λου δομε­στί­κου, σύμ­βο­λο υπο­τέ­λειας στην αυτο­κρα­το­ρία. Η Μονεμ­βα­σία ορί­στη­κε έδρα Βυζα­ντι­νού στρα­τη­γού και έδρα Ορθό­δο­ξου μητρο­πο­λί­τη, ενώ παράλ­λη­λα παρα­χω­ρή­θη­καν στους κατοί­κους σημα­ντι­κά προ­νό­μια, που ανα­νε­ώ­θη­καν και διευ­ρύν­θη­καν από τον Ανδρό­νι­κο Β’ Παλαιο­λό­γο (1282–1328). Η ακμή της πόλης υπήρ­ξε ραγδαία: εκτός από την αύξη­ση του πλη­θυ­σμού, που κύρια επί­δο­σή του ήταν το εμπό­ριο και η ναυ­τι­λία, δημιουρ­γή­θη­καν προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την πνευ­μα­τι­κή και εκκλη­σια­στι­κή ανά­πτυ­ξη, σε βαθ­μό που η ως το 1460 περί­ο­δος να θεω­ρεί­ται «χρυ­σή επο­χή» της πόλης. Την ειρη­νι­κή ζωή της Μονεμ­βα­σί­ας κατά τον 14ο και το α’ μισό του 15ου αιώ­να τάρα­ξαν πει­ρα­τι­κές επι­δρο­μές και εσω­τε­ρι­κές συγκρού­σεις, που δεν επη­ρέ­α­σαν εν τού­τοις την ιστο­ρι­κή της πορεία στα πλαί­σια του δεσπο­τά­του του Μορέ­ως.

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook:

Η Μονεμ­βα­σιά σήμερα

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -