Της Τατιάνας Ρόκκου

Σε μια επο­χή που τεχνο­λο­γία νίκη­σε κατά κρά­τος την παρά­δο­ση και την προ­κα­τά­λη­ψη, ήταν φυσι­κό και ανα­πό­φευ­κτο επα­κό­λου­θο και η παγκό­σμια λογο­τε­χνία –και όχι μόνο- να ακο­λου­θή­σει αυτήν την εξέ­λι­ξη. Το cyerpunk γεν­νή­θη­κε στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ’80 και εξα­κο­λου­θεί να υπάρ­χει και σήμε­ρα σαν ρεύ­μα στη μόδα, στη λογο­τε­χνία, στον κινη­μα­το­γρά­φο, στη μου­σι­κή, στον τρό­πο ζωής.

Αν πρό­κει­ται περί τερα­το­γέ­νε­σης ή παι­διού – θαύ­μα­τος του κόσμου που ζού­με, αυτό θα το δεί­ξει το μέλ­λον. Ένα μέλ­λον μέσα στο οποίο ζει και ανα­πνέ­ει το κυβερ­νο­πάνκ, οι εκφρα­στές και οι οπα­δοί του.

«…Ο Κέις άρχι­σε να πατά­ει τα πλή­κτρα της κον­σό­λας. Η μήτρα τρα­ντά­χτη­κε, στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε και ο Κέις είδε ένα σύμπλεγ­μα από ροζ σφαί­ρες που αντι­προ­σώ­πευαν ένα συνε­ται­ρι­σμό χαλυ­βουρ­γί­ας. «Αυτο­νο­μία, να η μαγι­κή λέξη που αφο­ρά την ΤΝ (σ.σ. Τεχνη­τή Νοη­μο­σύ­νη) σου. Αν θέλεις τη γνώ­μη μου, Κέις, αυτό που πρό­κει­ται να κάνεις, είναι να σπά­σεις τα ηλε­κτρο­νι­κά δεσμά που εμπο­δί­ζουν αυτό το μωρό από το να γίνει εξυ­πνό­τε­ρο –και επει­δή είναι αδύ­να­το να ξέρεις αν μια κίνη­ση κατευ­θύ­νε­ται από τη μητρι­κή εται­ρεία ή από την ίδια την ΤΝ, γι’ αυτό δημιουρ­γεί­ται τέτοια σύγ­χυ­ση». Ακού­στη­κε πάλι το από­κο­σμο γέλιο. «Βλέ­πεις, αυτά τα πράγ­μα­τα μπο­ρούν να κάνουν πραγ­μα­τι­κά σκλη­ρή δου­λειά. Να κάτσουν, ας πού­με, να γρά­ψουν ένα βιβλίο με συντα­γές μαγει­ρι­κής ή κάτι τέτοιο, αλλά τη στιγ­μή, εννοώ το νανο­δευ­τε­ρό­λε­πτο, που κάποιο θα αρχί­σει να σκέ­φτε­ται έναν τρό­πο για να γίνει εξυ­πνό­τε­ρο, θα καεί σαν πυρο­τέ­χνη­μα. Ξέρεις καλά πως κανείς δεν εμπι­στεύ­ε­ται αυτούς τους μαλά­κες. Κάθε ΤΝ που έχει κατα­σκευα­στεί μέχρι τώρα, έχει ένα ηλε­κτρο­μα­γνη­τι­κό δίκαν­νο συν­δε­δε­μέ­νο με τον κρό­τα­φό της»…»

Από­σπα­σμα από το πιο γνω­στό βιβλίο ενός από τους «γκου­ρού» του είδους, τον Ουίλ­λιαμ Γκί­μπ­σον, ο «Νευ­ρο­μά­ντης» απο­τε­λεί τρι­λο­γία μαζί με άλλα δύο βιβλία του ίδιου συγ­γρα­φέα, το «Κόμης Μηδέν» και το «Μόνα Λίζα». Το «Sciece Fiction Magazine» έγρα­ψε γι’ αυτό ότι με το «Νευ­ρο­μά­ντη» ο Ουίλ­λιαμ Γκί­μπ­σον έφε­ρε μια ολό­τε­λα και­νούρ­για ευαι­σθη­σία ηλε­κτρο­νι­κής «πανκ» στην επι­στη­μο­νι­κή φαντα­σία, τόσο σαν δομή, όσο και σαν κεί­με­νο, ενώ άλλοι δύο μάστερ του είδους – ο Νόρ­μαν Σπιν­ραντ και ο Μπρους Στέρ­λινγκ- είπαν ότι είναι ίσως το μονα­δι­κό μυθι­στό­ρη­μα των τελευ­ταί­ων χρό­νων που συν­δυά­ζει τη σκλη­ρή επι­στή­μη με την ευαί­σθη­τη γρα­φή, εντυ­πω­σια­κό σε σαφή­νεια και μαεστρία.

Το κυβερ­νο­πάνκ λοι­πόν περιο­ρί­ζε­ται μόνο στη λογο­τε­χνία; Όχι φυσι­κά, αλλά ο τομέ­ας αυτός είναι ο πιο αντι­προ­σω­πευ­τι­κός για να αντι­λη­φθεί κανείς το νόη­μα και τις κατευ­θύν­σεις του νέου αυτού «κύμα­τος». Η λέξη «κυβερ­νο­πάνκ» επι­νο­ή­θη­κε από τον Γκάρ­ντερ Ντο­τζόις, έναν Αμε­ρι­κα­νό συγ­γρα­φέα, για να χαρα­κτη­ρί­σει το μυθι­στό­ρη­μα του Gibson «Neuromancer» («Νευ­ρο­μά­ντης»). Το πρώ­το συν­θε­τι­κό της λέξης κυβερ­νο­πάνκ προ­έρ­χε­ται από την επι­στή­μη της κυβερ­νη­τι­κής. Σύμ­φω­να με τον ορι­σμό του διά­ση­μου μαθη­μα­τι­κού Norbert Wiener, που είναι ο θεμε­λιω­τής αυτής της επι­στή­μης, «κυβερ­νη­τι­κή είναι η δια­τή­ρη­ση της τάξης μέσα σ’ ένα σύστη­μα, φυσι­κό ή τεχνη­τό». Είναι η επι­στή­μη που μελε­τά τους μηχα­νι­σμούς ελέγ­χου και επι­κοι­νω­νί­ας ζώντων οργα­νι­σμών και μηχανών.

Ο «κυβερ­νο­πάνκ» είναι λοι­πόν στην κυριο­λε­ξία ο «αλή­της κυβερ­νη­τι­κός», ένας επα­να­στά­της που απο­δέ­χε­ται όμως τις πιο προηγ­μέ­νες τεχνο­λο­γί­ες. Ο όρος αυτός, επο­μέ­νως, συλ­λαμ­βά­νει την αλλη­λε­πι­κά­λυ­ψη κόσμων, που προη­γου­μέ­νως ήταν παράλ­λη­λοι: του βασι­λεί­ου της υψη­λής τεχνο­λο­γί­ας και του σύγ­χρο­νου ποπ αντερ­γκρά­ουντ. Το έργο των cyberpunks παραλ­λη­λί­ζε­ται με την ποπ κουλ­τού­ρα της δεκα­ε­τί­ας του 1980.

Το rock video, το αντερ­γκρά­ουντ των hackers, την τεχνη­τή του χιπ-χοπ και της scratch μου­σι­κής, το synthesizer rock του Λον­δί­νου και του Τόκιο. Το φαι­νό­με­νο έχει μια σφαι­ρι­κή εμβέ­λεια. Το κυβερ­νο­πάνκ είναι η λογο­τε­χνι­κή του ενσάρ­κω­ση. Δημιουρ­γεί­ται έτσι μια απροσ­δό­κη­τη συμ­μα­χία μετα­ξύ του κόσμου της τεχνο­λο­γί­ας και του κόσμου της οργα­νω­μέ­νης αμφι­σβή­τη­σης, της αναρ­χι­κής κουλ­τού­ρας των δρόμων.

Ο «hacker» (σφά­χτης) και ο «rocker» είναι τα είδω­λα της ποπ κουλ­τού­ρας αυτής της δεκα­ε­τί­ας. Ο hacker στον κυβερ­νο­πάνκ κόσμο, είναι ο «καου­μπόη» του πλη­κτρο­λο­γί­ου, αυτός που «σπά­ει» κλει­δω­μέ­να προ­γράμ­μα­τα και βάζει ιούς σε computers, ο επα­να­στά­της που δε δέχε­ται τη λογι­κή του μονο­πω­λί­ου της πλη­ρο­φο­ρί­ας των πολυ­ε­θνι­κών και χρη­σι­μο­ποιεί τις ικα­νό­τη­τές του για να ελευ­θε­ρώ­σει το αγα­θό. Ο rocker ανέ­κα­θεν υπήρ­ξε σύμ­βο­λο της αμφι­σβή­τη­σης. Το κυβερ­νο­πάνκ προ­έρ­χε­ται από εκεί­νο το βασί­λειο, όπου αλλη­λο­κα­λύ­πτο­νται ως ένα βαθ­μό ο computer hacker με το rocker.

Οι συγ­γρα­φείς του κυβερ­νο­πάνκ γοη­τεύ­ο­νται από τέτοιες δια­σταυ­ρώ­σεις, για­τί και οι ίδιοι είναι υβρί­δια. Ανα­τρά­φη­καν μέσα στη λογο­τε­χνι­κή παρά­δο­ση της επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας, αλλά και μέσα σ’ έναν αλη­θι­νά επι­στη­μο­νι­κό – φαντα­στι­κό κόσμο. Στα κεί­με­νά τους μιλούν γι’ αυτήν την νέα επο­χή, για την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και τις μεταλ­λά­ξεις που έχουν αρχί­σει να επι­τε­λούν οι σύγ­χρο­νες τεχνο­λο­γί­ες. Δεν έχου­με πια να κάνου­με με γαλα­ξια­κές αυτο­κρα­το­ρί­ες, άγριους εισβο­λείς από το διά­στη­μα ή ξεστρα­τι­σμέ­νους εξω­γή­ι­νους, αλλά με συν­θε­τι­κά σύμπα­ντα γεμά­τα ασά­φεια και απει­λη­τι­κή ρευ­στό­τη­τα, τηλαυ­το­μα­τι­κούς πει­ρα­τές και κόσμους που κυμαί­νο­νται ανά­με­σα στο γέλιο και το μεθύ­σι, το τυχαίο και την αμνη­σία, το ομοί­ω­μα και την εντρο­πία. Υπάρ­χουν παρ’ όλα αυτά, μερι­κοί παλαιό­τε­ροι συγ­γρα­φείς Ε.Φ. που μπο­ρούν να θεω­ρη­θούν ως οι πρό­δρο­μοι του κυβερ­νο­πάνκ: Harlain Ellison, Samuel Delany, Norman Spinrad, Michael Moorock, Brian Aldiss, J.G. Ballard από το νέο κύμα και Olaf Stapleton H.G. Wells, Larry Niven, Poul Anderson, Robert Heinlein από την παλαιό­τε­ρη γενιά. Τέλος, οι κυβερ­νο­πάνκ θαυ­μά­ζουν τους γηγε­νείς ορα­μα­τι­στές της Ε.Φ., όπως τους Philip Jose Farmer, John Varley, τεχνο­λο­γί­ας και λογο­τε­χνί­ας παρα­μέ­νει αξεπέραστη.

Για τους κυβερ­νο­πάνκ, η τεχνο­λο­γία είναι πλέ­ον ενδο­γε­νής. Δεν είναι κάτι το από­μα­κρο. Αντί­θε­τα, είναι το εντε­λώς οικείο, όχι έξω από εμάς, αλλά δίπλα σε εμάς, κάτω από την επι­δερ­μί­δα μας, συχνά, μέσα στο μυα­λό μας.

Το τοπίο στην Ελλάδα

Στην Ελλά­δα, οι συγ­γρα­φείς επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας και κυβερ­νο­πάνκ είναι μετρη­μέ­νοι στα δάχτυ­λα. Ανά­με­σα σ’ αυτούς όμως, δια­κρί­νου­με το Θωμά Μαστα­κού­ρη, το Θανά­ση Βέμπο, τον πολύ μικρό σε ηλι­κία Αλέ­ξαν­δρο Θεο­φα­νί­δη, καθώς και δύο γυναί­κες, την Ανθίπ­πη Φια­μού και την Μαρία Σαβ­βί­δου. Εκδό­σεις, οι οποί­ες παρου­σιά­ζουν ως επί το πλεί­στον ελλη­νι­κή και ξένη Ε.Φ. και λογο­τε­χνία cyberpunk, είναι οι εκδό­σεις «Ωρό­ρα», «Γαία», και «Aquarious».

…Ο Θανά­σης Βέμπος είναι ίσως ο πιο χαρα­κτη­ρι­στι­κός συγ­γρα­φέ­ας κυβερ­νο­πάνκ στον ελλη­νι­κό χώρο. Δημο­σιο­γρά­φος και μετα­φρα­στής, γεν­νή­θη­κε στην Αθή­να το 1963, σπού­δα­σε Υγιει­νή και Προ­γραμ­μα­τι­σμό Κομπιού­τερ και ασχο­λεί­ται συστη­μα­τι­κά με τις δια­στη­μι­κές πτή­σεις, τη μελ­λο­ντο­λο­γία, τη κυβερ­νη­τι­κή, τα φορ­τε­α­νά πεδία, τη γενε­τι­κή βιο­τε­χνο­λο­γία, την οικο­νο­μία, τη διε­θνή πολι­τι­κή, τις πολε­μι­κές τέχνες, το ροκ εντ ρολ και την επι­στη­μο­νι­κή φαντασία.

Ο κ. Βέμπος δέχτη­κε να απα­ντή­σει σε μια σει­ρά ερω­τή­σε­ων που του θέσαμε:

Ερ.: Ποιοι είναι εκεί­νοι που δια­βά­ζουν λογο­τε­χνία κυβερ­νο­πάνκ στην Ελλάδα;

Απ.: Είναι αυτοί που δια­βά­ζουν και την υπό­λοι­πη επι­στη­μο­νι­κή φαντα­σία. Δεν νομί­ζω ότι υπάρ­χει δια­φο­ρά. Άλλω­στε, είναι τόσο λίγοι… Πάντως, ο πιο γνω­στός στον ελλα­δι­κό χώρο συγ­γρα­φέ­ας cyberpunk είναι ο Ουίλ­λιαμ Γκί­μπ­σον, όχι επει­δή είναι ο καλύ­τε­ρος, αλλά επει­δή πρώ­τος αυτός μετα­φρά­στη­κε και εκδό­θη­κε στα Ελληνικά.

Ερ.: Υπάρ­χουν Έλλη­νες συγ­γρα­φείς κυβερ­νο­πάνκ σήμερα;

Απ.: Δεν νομί­ζω ότι υπάρ­χουν για­τί δεν έχου­με την ενη­μέ­ρω­ση που έχει ο Αμε­ρι­κα­νός ή ο Ευρω­παί­ος πάνω στο θέμα: Και αν την έχου­με, είναι με μεγα­λύ­τε­ρη καθυ­στέ­ρη­ση. Ζού­με σε μια χώρα που δεν παρά­γει τεχνο­γνω­σία. Όταν υπάρ­χει γνώ­ση, τεχνο­γνω­σία, τότε μπο­ρείς να γρά­ψεις επι­στη­μο­νι­κή φαντα­σία. Εδώ, τι να γρά­ψεις; Κατα­λή­γου­με να μιμού­μα­στε – καλώς ή κακώς – τους Αμε­ρι­κα­νούς ή τους Ευρω­παί­ους και δανει­ζό­μα­στε από αυτούς τη γλώσ­σα, τους χαρα­κτή­ρες, ακό­μη και τις ιδέ­ες και την πλοκή.

Ερ.: Με τους εκδο­τι­κούς οίκους τι γίνεται;

Απ.: Οι εκδο­τι­κοί οίκοι είναι ανοι­χτοί σε ό,τι που­λά­ει. Αν δουν ότι το κυβερ­νο­πάνκ το κάνει αυτό θα μετα­φρά­σουν βιβλία. Ούτως ή άλλως, υπάρ­χουν δύο ειδών εκδό­τες: Από τη μία οι έμπο­ροι που ξέρουν την αγο­ρά και έχουν μια εμπο­ρι­κή αντί­λη­ψη του θέμα­τος, αν και δεν δια­βά­ζουν βιβλία, δεν τους ενδια­φέ­ρει. Και υπάρ­χουν και οι ιδε­ο­λό­γοι εκδό­τες που είναι κατά πλειο­νό­τη­τα «μπα­τί­ρη­δες», αλλά ξέρουν τα πάντα για το συγκε­κρι­μέ­νο είδος, έχουν κουλ­τού­ρα και μόρ­φω­ση, αλλά δεν είναι έμποροι.

Ερ.: Τι σημαί­νει, τελι­κά για σένα το κυβερνοπάνκ;

Απ.: Το κυβερ­νο­πάνκ είναι μια ώρι­μη αντι­με­τώ­πι­ση της επι­στή­μης, από την άπο­ψη ότι γεν­νη­θή­κα­με με αυτήν, ζού­με με αυτήν και την αντι­λαμ­βα­νό­μα­στε πια σαν δεδο­μέ­νο. Δεν είναι ένα άπια­στο όνει­ρο. Έχει γίνει πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Το κυβερ­νο­πάνκ να καλύ­ψει λοι­πόν το κενό που αφή­νει η κλασ­σι­κή επι­στη­μο­νι­κή φαντα­σία, η οποία αδυ­να­τεί να εκφρά­σει το πνεύ­μα της εποχής.

από το αρχείο μας

εφη­με­ρί­δα: φοι­τη­τι­κή ΕΠΙ­κοι­νω­νία, τεύ­χος 4

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: φοι­τη­τι­κή ΕΠΙκοινωνία