Η μεγάλη Αμερικανική υποχώρηση και η γέννηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης: Από την ηγεμονία στην πολυπολικότητα

του Στέρτσου Χαράλαμπου

Πρόλογος: Το τέλος μιας εποχής, το ξημέρωμα μιας άλλης

Ήταν μια επο­χή όπου οι ΗΠΑ δεν κυβερ­νού­σαν  απλώς, αλλά καθό­ρι­ζαν τον ρυθ­μό του κόσμου. Από το Χόλι­γουντ μέχρι το Χάρ­βαρντ, από το ΝΑΤΟ μέχρι το ΔΝΤ, η αστε­ρό­εσ­σα κυμά­τι­ζε ως το παγκό­σμιο σύμ­βο­λο ισχύ­ος και στα­θε­ρό­τη­τας. Η δεκα­ε­τία του 1990 έμοια­ζε με θρί­αμ­βο της Δύσης – ένας “μονο­πο­λι­κός κόσμος”, όπως τον ονόμασαν.

Σήμε­ρα όμως, το τοπίο θυμί­ζει λιγό­τε­ρο Pax Americana και περισ­σό­τε­ρο γεω­πο­λι­τι­κή Βαβέλ. Οι παλαιοί κανό­νες ξεθω­ριά­ζουν. Οι άλλο­τε σιω­πη­λοί παί­κτες σηκώ­νουν κεφά­λι. Κι ενώ η Ουά­σινγ­κτον παλεύ­ει με τα φαντά­σμα­τα του παρελ­θό­ντος της, ο κόσμος κινεί­ται προς μια νέα επο­χή – αστα­θή, απρό­βλε­πτη, πολυπολική.

---

1. Η αυτοκρατορία σε αναδίπλωση: Η Αμερική του 21ου αιώνα

Εσωτερική θύελλα: Ρωγμές στο σώμα της υπερδύναμης

Η επι­στρο­φή του Ντό­ναλντ Τραμπ δεν ήταν απλώς ένα πολι­τι­κό comeback – ήταν σει­σμός. Οι απει­λές για διώ­ξεις πολι­τι­κών αντι­πά­λων του, η έντο­νη ρητο­ρι­κή, η πόλω­ση, και η διαρ­κής αμφι­σβή­τη­ση των θεσμών υπο­γραμ­μί­ζουν μια κοι­νω­νία σε κρί­ση ταυ­τό­τη­τας. Οι κοι­νω­νι­κές εντά­σεις κορυ­φώ­νο­νται, ενώ η εμπι­στο­σύ­νη των πολι­τών προς το Κογκρέ­σο και τη Δικαιο­σύ­νη βρί­σκε­ται σε ιστο­ρι­κά χαμηλά.

Παράλ­λη­λα, η οικο­νο­μι­κή πολι­τι­κή του Τραμπ επι­στρέ­φει στις λογι­κές του προ­στα­τευ­τι­σμού: οι νέοι δασμοί—που φτά­νουν έως 54% για την Κίνα και 20% για προ­ϊ­ό­ντα από την ΕΕ—αναζωπυρώνουν τους εμπο­ρι­κούς πολέμους .

Σε διε­θνές επί­πε­δο, η διοί­κη­ση Τραμπ εξε­τά­ζει ακό­μα και την απο­χώ­ρη­ση από διε­θνείς οργα­νι­σμούς όπως ο ΟΗΕ, ο Παγκό­σμιος Οργα­νι­σμός Υγεί­ας, και ίσως ακό­μη και το ΝΑΤΟ, σε μια έντο­να εσω­στρε­φή στρα­τη­γι­κή αναδίπλωσης.

Εξωτερικό μέτωπο: Η αυτοκρατορία που χάνει έδαφος

Στην Ουκρα­νία, ο Τραμπ εμφα­νί­ζε­ται επι­φυ­λα­κτι­κός προς τον Ζελέν­σκι, ανα­τρέ­πο­ντας την προη­γού­με­νη γραμ­μή της Ουά­σινγ­κτον, και επα­να­προ­σεγ­γί­ζο­ντας τη Μόσχα . Η αμε­ρι­κα­νι­κή στή­ρι­ξη μειώ­νε­ται, ενώ το γεω­πο­λι­τι­κό κενό επι­χει­ρεί να καλύ­ψει η ΕΕ με περιο­ρι­σμέ­να μέσα.

Στη Μέση Ανα­το­λή, οι ΗΠΑ απο­τυγ­χά­νουν να στα­θε­ρο­ποι­ή­σουν περιο­χές όπως η Συρία και η Γάζα, αφή­νο­ντας πίσω τους ένα κενό που σπεύ­δουν να καλύ­ψουν περι­φε­ρεια­κοί παί­κτες όπως το Ιράν και η Τουρκία .

Η πιο ανη­συ­χη­τι­κή ίσως προ­ο­πτι­κή είναι η πιθα­νή απο­χώ­ρη­ση των αμε­ρι­κα­νι­κών στρα­τευ­μά­των από την Ευρώπη—πάνω από 65.000 άνδρες βρί­σκο­νται δια­σκορ­πι­σμέ­νοι σε βάσεις, κυρί­ως στη Γερ­μα­νία, την Ιτα­λία και την Πολω­νία. Μια τέτοια εξέ­λι­ξη θα αφή­σει την Ευρώ­πη έκθε­τη σε πιθα­νή ρωσι­κή πίε­ση χωρίς την αμε­ρι­κα­νι­κή «ομπρέ­λα».

---

2. Το νέο γεωπολιτικό μωσαϊκό: Πολυπολικότητα αντί ηγεμονίας

Ο κόσμος δεν περι­μέ­νει. Καθώς η αμε­ρι­κα­νι­κή επιρ­ροή φθί­νει, μια νέα γεω­πο­λι­τι­κή παρ­τι­τού­ρα γρά­φε­ται – χωρίς μαέ­στρο, αλλά με πολ­λούς και συχνά αντα­γω­νι­στι­κούς πρωταγωνιστές.

Οι νέοι πρωταγωνιστές

• Κίνα: Η κινε­ζι­κή διπλω­μα­τία και επεν­δυ­τι­κή επι­θε­τι­κό­τη­τα μέσω της Πρω­το­βου­λί­ας «Ζώνη και Δρό­μος» (BRI) προσ­δί­δει στο Πεκί­νο τερά­στια επιρ­ροή σε Ασία, Αφρι­κή και Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή. Η τεχνο­λο­γι­κή της ισχύς σε τομείς όπως το 5G και η τεχνη­τή νοη­μο­σύ­νη την καθι­στούν κεντρι­κό παί­κτη του 21ου αιώνα.

• Ρωσία: Παρά τις κυρώ­σεις, η Μόσχα δια­τη­ρεί τον έλεγ­χο κρί­σι­μων ενερ­γεια­κών πηγών και συνε­χί­ζει να ασκεί στρα­τιω­τι­κή πίε­ση στην Ανα­το­λι­κή Ευρώ­πη και τον Καύ­κα­σο [27].

• Ινδία: Ένας ανα­δυό­με­νος γίγα­ντας που δια­τη­ρεί καλές σχέ­σεις με τη Δύση, αλλά δεν εγκα­τα­λεί­πει τη δική της ανε­ξάρ­τη­τη στρατηγική—ιδιαίτερα στον Ινδο-Ειρηνικό.

• Τουρ­κία: Μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά συχνά σε αντι­πα­ρά­θε­ση με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Οι παρεμ­βά­σεις της στη Συρία, στη Λιβύη και στον Νότιο Καύ­κα­σο δεί­χνουν μια χώρα με γεω­πο­λι­τι­κές φιλοδοξίες .

• Ευρω­παϊ­κή Ένω­ση: Παρά την οικο­νο­μι­κή της ισχύ, αδυ­να­τεί να μετα­σχη­μα­τι­στεί σε γεω­πο­λι­τι­κή δύνα­μη. Οι εσω­τε­ρι­κές αντι­θέ­σεις και η απου­σία κοι­νής εξω­τε­ρι­κής πολι­τι­κής την καθι­στούν διστακτική.

Ο κίνδυνος κατακερματισμού

Ο νέος προ­στα­τευ­τι­σμός μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε:

• Διά­σπα­ση του κόσμου σε τρία αντα­γω­νι­στι­κά οικο­νο­μι­κά μπλοκ: ΗΠΑ, Κίνα, ΕΕ .

• Αντι-αμε­ρι­κα­νι­κές συμ­μα­χί­ες όπως η Κίνα-Ρωσία-Ιράν, που επι­διώ­κουν να αμφι­σβη­τή­σουν την υπάρ­χου­σα τάξη πραγμάτων .

---

3. Η Ευρώπη στο μεταίχμιο: Από τη σκιά στην αυτονομία;

Η Ευρώ­πη καλεί­ται να απο­φα­σί­σει: θα παρα­μεί­νει ουρα­γός στις εξε­λί­ξεις ή θα ανα­λά­βει ενερ­γό ρόλο στο νέο γεω­πο­λι­τι­κό τοπίο;

Η αμυ­ντι­κή της εξάρ­τη­ση από τις ΗΠΑ απο­κα­λύ­πτε­ται επι­κίν­δυ­νη σε ένα σκη­νι­κό όπου η Ουά­σινγ­κτον απο­σύ­ρε­ται. Οι οικο­νο­μι­κές πιέ­σεις, λόγω των δασμών στις εξα­γω­γές ευρω­παϊ­κών προ­ϊ­ό­ντων, είναι ένα ακό­μη πλήγ­μα . Την ίδια στιγ­μή, η πολι­τι­κή αστά­θεια, η άνο­δος της ακρο­δε­ξιάς και το μετα­να­στευ­τι­κό επι­τεί­νουν τον κατα­κερ­μα­τι­σμό στο εσω­τε­ρι­κό της.

Η στρα­τη­γι­κή αυτο­νο­μία δεν είναι πλέ­ον πολυ­τέ­λεια, αλλά αναγκαιότητα.

---

4. Το μέλλον: Κατακερματισμός ή νέοι κανόνες συμβίωσης;

Σενάριο 1: Παγκόσμιος κατακερματισμός

Ο κόσμος χωρί­ζε­ται σε αντα­γω­νι­στι­κά στρα­τό­πε­δα. Το εμπό­ριο γίνε­ται όπλο, οι δασμοί αυξά­νο­νται, και οι συγκρού­σεις μετα­φέ­ρο­νται από τις αίθου­σες δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων στα πεδία μάχης .

Σενάριο 2: Συναινετική πολυπολικότητα

Ένα πιο αισιό­δο­ξο σενά­ριο, όπου οι μεγά­λες δυνά­μεις απο­δέ­χο­νται την ανά­γκη συμ­βί­ω­σης και οικο­δο­μούν ένα νέο, πολύ­πλο­κο αλλά λει­τουρ­γι­κό σύστη­μα συνεννόησης.

---

 Η Ιστορία δεν περιμένει

Ο κόσμος δεν αλλά­ζει. Έχει ήδη αλλάξει.

Η επο­χή της αμε­ρι­κα­νι­κής μονο­κρα­το­ρί­ας ανή­κει στο παρελ­θόν. Μπρο­στά μας απλώ­νε­ται ένας πολυ­κε­ντρι­κός κόσμος, γεμά­τος αβεβαιότητες—αλλά και ευκαι­ρί­ες. Η Ιστο­ρία μάς χτυ­πά την πόρ­τα. Το ερώ­τη­μα είναι: θα την ανοί­ξου­με προ­ε­τοι­μα­σμέ­νοι ή αιφνιδιασμένοι;

---

Πηγές 

1. notia.gr – Ο Τραμπ και το νέο παγκό­σμιο σκηνικό

2. Libre – Ο εμπο­ρι­κός πόλε­μος του Τραμπ

3. Έθνος – Το οικο­νο­μι­κό πεί­ρα­μα του Τραμπ

4. EL – Πιθα­νή απο­χώ­ρη­ση ΗΠΑ από την Ευρώπη

5. in.gr – Ο κίν­δυ­νος ενός νέου παγκό­σμιου πολέμου

6. Libre.gr – Τουρ­κία και νέα γεω­πο­λι­τι­κή ιεραρχία

7. ΕΘΝΟΣ – Σύγκρου­ση ΗΠΑ-Ρωσί­ας στη Συρία

8. Politico.eu – Οι ευρω­παϊ­κές εξα­γω­γές υπό πίεση

9. CNBC – Η πιθα­νό­τη­τα απο­χώ­ρη­σης ΗΠΑ από τον ΟΗΕ

---

Βιβλιογραφία

• Alfred W. McCoy, In the Shadows of the American Century

• Fareed Zakaria, The Post-American World

• John J. Mearsheimer, The Great Delusion

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: Διε­θνείς και Ευρω­παϊ­κές Σχέ­σεις σήμερα