Η παγκοσμιοποίηση, ο ρόλος της Κίνας και οι πολυεθνικές

του Χαρά­λα­μπου Στέρτσου

Εισα­γω­γή: Τα διλήμ­μα­τα της επο­χής μας

Στον σύγ­χρο­νο κόσμο, οι εμπο­ρι­κοί πόλε­μοι δεν είναι απλές οικο­νο­μι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις, αλλά σύμ­πτω­μα μιας βαθύ­τε­ρης δομι­κής κρί­σης. Η εφαρ­μο­γή δασμών από την κυβέρ­νη­ση Τραμπ δεν απο­τε­λού­σε απλώς μια γεω­πο­λι­τι­κή τακτι­κή, αλλά μια απελ­πι­σμέ­νη προ­σπά­θεια ανα­συ­γκρό­τη­σης εθνι­κού ελέγ­χου πάνω σε μια οικο­νο­μία που έχει ξεφύ­γει από τα κρα­τι­κά σύνο­ρα. Αυτή η προ­σπά­θεια, ωστό­σο, απέ­τυ­χε να ανα­γνω­ρί­σει το θεμε­λιώ­δες χαρα­κτη­ρι­στι­κό του 21ου αιώ­να: το κεφά­λαιο λει­τουρ­γεί πλέ­ον ως υπε­ρε­θνι­κή δύνα­μη, υπα­κού­ο­ντας μόνο στη λογι­κή της μεγι­στο­ποί­η­σης του κέρδους.

1. Η μετα­μόρ­φω­ση της παγκο­σμιο­ποί­η­σης: Από το κρά­τος στις πολυεθνικές

1.1. Το παρα­δο­σια­κό πλαί­σιο: Κρά­τος και εθνι­κή οικονομία

Κατά τον 19ο και μεγά­λο μέρος του 20ού αιώ­να, τα έθνη-κρά­τη δια­τη­ρού­σαν σημα­ντι­κό έλεγ­χο επί της οικο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας μέσω:

• Προ­στα­τευ­τι­κών δασμών
• Εθνι­κών νομι­σμα­τι­κών πολιτικών
• Διαρ­κούς βιο­μη­χα­νι­κής βάσης

Ωστό­σο, η άνο­δος του νεο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού και η ταχεία τεχνο­λο­γι­κή πρό­ο­δος μετέ­τρε­ψαν ριζι­κά αυτό το σενάριο.

1.2. Η νέα επο­χή: Το αφή­γη­μα της “Ελεύ­θε­ρης Αγοράς”

Όπως κατα­γρά­φει ο David Harvey, η παγκο­σμιο­ποί­η­ση δεν ήταν ένα φυσι­κό φαι­νό­με­νο, αλλά μια πολι­τι­κή επι­λο­γή που προ­ω­θή­θη­κε συστη­μα­τι­κά από:

• Διε­θνείς οργα­νι­σμούς (ΔΝΤ, Παγκό­σμια Τράπεζα)
• Κορ­πο­ρα­τι­κές δυνάμεις
• Ιδε­ο­λό­γους της απε­ριό­ρι­στης αγοράς

Το απο­τέ­λε­σμα; Μια οικο­νο­μία όπου οι πολυ­ε­θνι­κές εται­ρεί­ες κινού­νται ελεύ­θε­ρα, ενώ οι εργα­ζό­με­νοι και οι τοπι­κές κοι­νω­νί­ες υπο­φέ­ρουν τις συνέπειες.

2. Η Κινε­ζι­κή εξαί­ρε­ση: Κρα­τι­κός καπι­τα­λι­σμός σε παγκό­σμια κλίμακα

2.1. Το κινε­ζι­κό μοντέ­λο: Συν­δυα­σμός αυταρ­χι­σμού και αγοράς

Η Κίνα ανέ­πτυ­ξε ένα μοντέ­λο που προ­κα­λεί τις δυτι­κές παραδοχές:

• Κρα­τι­κός έλεγ­χος των στρα­τη­γι­κών τομέ­ων (τρά­πε­ζες, ενέρ­γεια, τεχνολογία)
• Ελεγ­χό­με­νη ελευ­θε­ρία για τις ξένες επενδύσεις
• Μακρο­πρό­θε­σμη στρα­τη­γι­κή (π.χ. “Made in China 2025”)

2.2. Η δυτι­κή υπα­γω­γή: Για­τί οι εται­ρεί­ες δεν μπο­ρού­σαν να αποχωρήσουν

Παρά τους δασμούς, οι πολυ­ε­θνι­κές δεν εγκα­τέ­λει­ψαν την Κίνα, επειδή:

• Ολο­κλη­ρω­μέ­νες αλυ­σί­δες παρα­γω­γής (supply chains)
• Τεχνο­λο­γι­κή υποδομή
• Γιγα­ντιαία εγχώ­ρια αγορά

Όπως επι­ση­μαί­νει ο Baldwin, η “μεγά­λη σύγκλι­ση” της τεχνο­λο­γί­ας κατέ­στη­σε αδύ­να­τη την πλή­ρη αποσύνδεση.

3. Η αμε­ρι­κα­νι­κή αντί­φα­ση: Δυνά­μεις της παγκο­σμιο­ποί­η­σης ενα­ντί­ον εθνικισμού

3.1. Το αδιέ­ξο­δο του Τραμπ: Δασμοί χωρίς στρατηγική

Οι αμε­ρι­κα­νι­κές πολι­τι­κές απέ­τυ­χαν λόγω:

• Έλλει­ψης βιο­μη­χα­νι­κής πολι­τι­κής (δεν υπήρ­χαν πλαί­σια επανένταξης)
• Υπερ­βο­λι­κής εξάρ­τη­σης από τη χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή οικο­νο­μία (Wall Street vs. εργα­τι­κή τάξη)

3.2. Το πραγ­μα­τι­κό απο­τέ­λε­σμα: Μετα­τό­πι­ση, όχι επιστροφή

Οι εται­ρεί­ες δεν γύρι­σαν στις ΗΠΑ, αλλά μετα­κι­νή­θη­καν σε χώρες χαμη­λού κόστους (Βιετ­νάμ, Ινδία, Μεξι­κό), δημιουρ­γώ­ντας ένα νέο πρό­βλη­μα: η Αμε­ρι­κή τώρα εξαρ­τά­ται και από άλλες ασια­τι­κές χώρες.

4. Οι δομι­κές αντι­φά­σεις του παγκό­σμιου καπιταλισμού

4.1. Το χάσμα: Χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή οικο­νο­μία vs. πραγ­μα­τι­κής οικονομίας

Όπως κατα­γρά­φει ο Piketty, το κεφά­λαιο συνε­χί­ζει να συγκε­ντρώ­νε­ται σε λίγους, ενώ:

• Οι μισθοί μένουν στάσιμοι
• Η παρα­γω­γι­κή βάση της Δύσης συρρικνώνεται

4.2. Το κρά­τος και το απροσ­διό­ρι­στο μέλλον

• Είναι δυνα­τή μια νέα μορ­φή διακυβέρνησης;
• Πρέ­πει να ανα­θε­ω­ρη­θεί η ιδέα του εθνι­κού κράτους;

5. Προ­ο­πτι­κές και εναλλακτικές

5.1. Πιθα­νές λύσεις

• Παγκό­σμια Φορο­λο­γι­κή Δια­κυ­βέρ­νη­ση (π.χ. ελά­χι­στος φόρος για πολυεθνικές)
• Τεχνο­λο­γι­κή Επα­νά­στα­ση (αυτο­μα­το­ποί­η­ση, πρά­σι­νη ενέργεια)
• Νέα Εργα­σια­κά Μοντέ­λα (καθο­λι­κό βασι­κό εισό­δη­μα, ισχυ­ροί συνδικαλισμοί)

5.2. Το τελι­κό ερώτημα

Ποιος ελέγ­χει πραγ­μα­τι­κά την οικο­νο­μία; Τα κρά­τη, οι πολυ­ε­θνι­κές ή οι αγο­ρές; Η απά­ντη­ση θα καθο­ρί­σει το μέλ­λον της παγκό­σμιας οικονομίας.

Βιβλιο­γρα­φία

1. Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press.
2. Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and Its Discontents. W. W. Norton & Company.
3. Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.
4. Baldwin, R. (2016). The Great Convergence: Information Technology and the New Globalization. Harvard University Press.
5. Rodrik, D. (2011). The Globalization Paradox: Democracy and the Future of the World Economy. W. W. Norton & Company.

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: Η Οικο­νο­μία σήμερα