του Στέρτσου Χαράλαμπου

Το νέο οικο­νο­μι­κό τοπίο του 21ου αιώνα

Η παγκο­σμιο­ποί­η­ση, άλλο­τε φάρος ελπί­δας και ευη­με­ρί­ας, άλλο­τε κατη­γο­ρού­με­νη για κοι­νω­νι­κές ανι­σό­τη­τες και απο­βιο­μη­χά­νι­ση, δια­νύ­ει σήμε­ρα μια περί­ο­δο βαθιάς μετά­βα­σης. Η πλα­νη­τι­κή οικο­νο­μία επα­να­προσ­διο­ρί­ζε­ται μέσα σε έναν πολυ­πο­λι­κό κόσμο, με δυνά­μεις όπως οι BRICS να αμφι­σβη­τούν την αμε­ρι­κα­νι­κή ηγε­μο­νία και με τις παλιές βεβαιό­τη­τες να καταρρέουν.

Το άρθρο αυτό εστιά­ζει στους νικη­τές και τους ηττη­μέ­νους του προη­γού­με­νου κύκλου παγκο­σμιο­ποί­η­σης, εξε­τά­ζει την επιρ­ροή του προ­στα­τευ­τι­σμού τύπου Τραμπ, απο­κα­λύ­πτει τις δομι­κές αδυ­να­μί­ες του αμε­ρι­κα­νι­κού μοντέ­λου, και ερμη­νεύ­ει τη νέα γεω­οι­κο­νο­μι­κή σκακιέρα.

---

1. Νικητές και ηττημένοι σε έναν κόσμο χωρίς σύνορα

Η μετα­ψυ­χρο­πο­λε­μι­κή περί­ο­δος (1990–2020) σφρα­γί­στη­κε από τη ραγδαία επέ­κτα­ση του διε­θνούς εμπο­ρί­ου και της δια­σύν­δε­σης των αγο­ρών. Ωστό­σο, τα οφέ­λη δεν μοι­ρά­στη­καν ισότιμα.

● Οι μεγάλοι κερδισμένοι

• Πολυ­ε­θνι­κές επι­χει­ρή­σεις από τις ΗΠΑ, τη Γερ­μα­νία και την Ιαπω­νία εκμε­ταλ­λεύ­τη­καν τη δυνα­τό­τη­τα μετα­φο­ράς παρα­γω­γής σε χώρες χαμη­λού κόστους. Το φαι­νό­με­νο του outsourcing εκτό­ξευ­σε τα κέρ­δη τους και ενί­σχυ­σε τις τιμές των μετο­χών στα χρηματιστήρια.

• Ανα­πτυσ­σό­με­νες οικο­νο­μί­ες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Μαλαι­σία και το Βιετ­νάμ μετα­τρά­πη­καν σε παγκό­σμιες βιο­μη­χα­νι­κές βάσεις. Η Κίνα μόνο, από το 2001 έως το 2015, είδε το ΑΕΠ της να δεκαπλασιάζεται.

• Κατα­να­λω­τές σε ανε­πτυγ­μέ­νες χώρες, οι οποί­οι απέ­κτη­σαν πρό­σβα­ση σε φθη­νά προ­ϊ­ό­ντα (ηλε­κτρο­νι­κά, ρού­χα, πρώ­τες ύλες), επω­φε­λή­θη­καν σημα­ντι­κά από τις χαμη­λές τιμές.

● Οι μεγάλοι ηττημένοι

• Εργα­τι­κές τάξεις στις Δυτι­κές βιο­μη­χα­νι­κές περιο­χές, ιδί­ως σε ΗΠΑ, Βρε­τα­νία και Γερ­μα­νία, επλή­γη­σαν από τη μετα­φο­ρά εργο­στα­σί­ων. Περιο­χές όπως το Rust Belt μετα­τρά­πη­καν σε «ζώνες σκου­ριάς και ανεργίας».

• Η μεσαία τάξη είδε το πραγ­μα­τι­κό της εισό­δη­μα να στα­θε­ρο­ποιεί­ται ή και να μειώ­νε­ται, ενώ το κοι­νω­νι­κό κρά­τος απο­δυ­να­μώ­θη­κε. Το κοι­νω­νι­κό συμ­βό­λαιο που εξα­σφά­λι­ζε πρό­ο­δο και στα­θε­ρό­τη­τα έσπασε.

• Το περι­βάλ­λον, συχνά θύμα της ανε­ξέ­λεγ­κτης εκβιο­μη­χά­νι­σης, με χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία να αντι­με­τω­πί­ζουν τερά­στια προ­βλή­μα­τα ατμο­σφαι­ρι­κής ρύπαν­σης και εξά­ντλη­σης φυσι­κών πόρων.

Σύμ­φω­να με τον Thomas Piketty (2021), η ανι­σό­τη­τα εντός χωρών αυξή­θη­κε σημα­ντι­κά μετά το 1980, ακό­μη και αν η παγκό­σμια φτώ­χεια μειώθηκε.

---

2. Οι δασμοί Τραμπ: Επιστροφή στον προστατευτισμό ή προάγγελος νέας γεωστρατηγικής;

Το 2018, η κυβέρ­νη­ση Τραμπ εγκαι­νί­α­σε έναν εμπο­ρι­κό πόλε­μο ενά­ντια στην Κίνα, επι­βάλ­λο­ντας δασμούς ύψους έως και 25% σε προ­ϊ­ό­ντα αξί­ας άνω των 500 δισ. δολα­ρί­ων. Παρό­μοιες ενέρ­γειες ακο­λού­θη­σαν και προς την ΕΕ, ιδί­ως στον τομέα των αυτο­κι­νή­των και του χάλυβα.

Στρατηγικοί στόχοι:

• Μεί­ω­ση του εμπο­ρι­κού ελλείμ­μα­τος των ΗΠΑ, το οποίο με την Κίνα άγγι­ζε τα 419 δισ. δολά­ρια το 2018.

• Επα­νεκ­κί­νη­ση της εγχώ­ριας μετα­ποί­η­σης – ιδί­ως σε τομείς στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας όπως η αμυ­ντι­κή βιο­μη­χα­νία, τα φάρ­μα­κα και οι ημιαγωγοί.

• Πολι­τι­κό μήνυ­μα προς τη μεσαία τάξη: η παγκο­σμιο­ποί­η­ση δεν θα γίνε­ται πια σε βάρος των Αμε­ρι­κα­νών εργατών.

Αποτελέσματα:

• Σύντο­μη ανά­καμ­ψη βιο­μη­χα­νι­κών περιο­χών (Midwest), με πολι­τι­κά οφέ­λη για τον Τραμπ στις εκλο­γές του 2020.

• Αύξη­ση του πλη­θω­ρι­σμού: Οι δασμοί μετα­φέρ­θη­καν στους κατα­να­λω­τές με τη μορ­φή υψη­λό­τε­ρων τιμών.

• Ανα­διά­τα­ξη της παγκό­σμιας εφο­δια­στι­κής αλυ­σί­δας: Εται­ρεί­ες όπως η Apple μετέ­φε­ραν μέρος της παρα­γω­γής τους στο Βιετ­νάμ και στο Μεξι­κό, με τα τελευ­ταία να ανα­δύ­ο­νται ως νέοι κόμ­βοι εμπορίου.

 

 

 

 

 

 

3. Η δομική κρίση των ΗΠΑ: Υπερχρέωση και παραγωγική εξάρτηση

Το αμε­ρι­κα­νι­κό οικο­νο­μι­κό μοντέ­λο φανε­ρώ­νει βαθιές αντιφάσεις:

• Το δημό­σιο χρέ­ος ξεπέ­ρα­σε τα 36 τρις δολά­ρια το 2025, με το επι­τό­κιο εξυ­πη­ρέ­τη­σης να απο­τε­λεί τη δεύ­τε­ρη μεγα­λύ­τε­ρη δαπά­νη μετά την άμυνα.

• Η παρα­γω­γι­κή απο­δυ­νά­μω­ση κατέ­στη­σε τις ΗΠΑ ευά­λω­τες στις κρί­σεις. Η παν­δη­μία COVID-19 απο­κά­λυ­ψε την εξάρ­τη­ση σε βασι­κά φάρ­μα­κα, μάσκες και ιατρι­κό εξο­πλι­σμό από την Κίνα και την Ινδία.

• Παράλ­λη­λα, η τεχνο­λο­γι­κή και­νο­το­μία συνε­χί­ζει να ανθεί, αλλά συγκε­ντρώ­νε­ται σε λίγες ελίτ περιο­χές (Silicon Valley, Austin), με ανι­σό­τη­τες να βαθαί­νουν μετα­ξύ πολιτειών.

---

4. Η Άνοδος των BRICS και το τέλος της δολλαριοκρατίας;

Οι BRICS (Βρα­ζι­λία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρι­κή), αλλά και νέες υπο­ψή­φιες χώρες όπως το Ιράν, η Σαου­δι­κή Αρα­βία και η Αίγυ­πτος, επι­διώ­κουν να οικο­δο­μή­σουν ένα παγκό­σμιο εναλ­λα­κτι­κό οικο­νο­μι­κό μπλοκ.

Στρατηγικές πρωτοβουλίες:

• Διμε­ρή εμπο­ρι­κά συμ­φω­νη­τι­κά σε εθνι­κά νομί­σμα­τα, με στό­χο τη μεί­ω­ση εξάρ­τη­σης από το δολάριο.

• Ανά­πτυ­ξη της BRICS Bank, με παρο­χή φθη­νών δανεί­ων σε χώρες του Νότου, ως αντί­βα­ρο στο ΔΝΤ.

• Ψηφια­κά νομί­σμα­τα (e‑yuan, e‑ruble) με στό­χο να τεθούν οι βάσεις ενός νέου νομι­σμα­τι­κού συστήματος.

Η Κίνα πλέ­ον πραγ­μα­το­ποιεί το 40% των διμε­ρών της συναλ­λα­γών με τη Ρωσία σε γιουάν. Η Σαου­δι­κή Αρα­βία πει­ρα­μα­τί­ζε­ται με πετρε­λαϊ­κές συναλ­λα­γές εκτός δολαρίου.

Η τάση αυτή υπο­δη­λώ­νει μια στα­δια­κή απο-δολα­ριο­ποί­η­ση του παγκό­σμιου εμπο­ρί­ου, μια ιστο­ρι­κή αλλα­γή που ίσως καθο­ρί­σει τον 21ο αιώνα.

---

5. Το μέλλον της παγκοσμιοποίησης: Προς ένα νέο μοντέλο;

Η παγκο­σμιο­ποί­η­ση του μέλ­λο­ντος δεν θα μοιά­ζει με εκεί­νη του τέλους του 20ού αιώ­να. Αντί για ενιαί­ες αγο­ρές και «παγκό­σμιους πολί­τες», εμφανίζονται:

• Περι­φε­ρεια­κά εμπο­ρι­κά μπλοκ (π.χ. AUKUS, RCEP, Mercosur).

• Επα­να­πα­τρι­σμός παρα­γω­γής (reshoring), κυρί­ως σε στρα­τη­γι­κά αγαθά.

• Διπλω­μα­τία της τεχνη­τής νοη­μο­σύ­νης και των πρώ­των υλών: από τους μικρο­ε­πε­ξερ­γα­στές έως το λίθιο.

Η πολι­τι­κή οικο­νο­μία της βιω­σι­μό­τη­τας αντι­κα­θι­στά το παλιό δόγ­μα της μεγέ­θυν­σης. Η νέα ισχύς μετριέ­ται σε:

• Ανθε­κτι­κό­τη­τα εφο­δια­στι­κής αλυ­σί­δας,

• Ενερ­γεια­κή αυτο­νο­μία,

• Γεω­στρα­τη­γι­κή ευε­λι­ξία,

• Και­νο­το­μία και εκπαί­δευ­ση.

---

Βιβλιογραφία & Πηγές:

• IMF (2024), Global Economic Outlook

• Rodrik, D. (2018), Straight Talk on Trade

• Piketty, T. (2021), Capital and Ideology

• The Economist (2023), US-China Trade War Timeline

• World Bank Reports (2022–2024)

• BRICS Official Communiqués (2024)

• WTO Trade Statistics Database (2023)

• OECD Digital Economy Outlook (2023)

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: Η Οικο­νο­μία σήμερα