Μικρό και Μεγάλο Πάπιγκο. Δύο Ζαγορίτικα διαμάντια της Πίνδου.

 

του Χαρά­λα­μπου Στέρτσου

Ιστο­ρία, παρά­δο­ση και πολιτισμός 

Το Μικρό και το Μεγά­λο Πάπι­γκο είναι δύο χωριά που μοιά­ζουν βγαλ­μέ­να από παρα­μύ­θι. Χτι­σμέ­να στους πρό­πο­δες της επι­βλη­τι­κής Αστρά­κας, στην καρ­διά της Πίν­δου, απο­τε­λούν κορυ­φαί­ους προ­ο­ρι­σμούς για κάθε φυσιο­λά­τρη και λάτρη της παρά­δο­σης. Πέρα όμως από την απα­ρά­μιλ­λη ομορ­φιά τους, κρύ­βουν μεγά­λη ιστο­ρία , που χάνε­ται στα βάθη των αιώ­νων  και φτά­νει ως τις μέρες μας. Δια­τη­ρώ­ντας μια ζωντα­νή ηπει­ρώ­τι­κη¹ πολι­τι­στι­κή κλη­ρο­νο­μιά,  φυσι­κή ομορ­φιά, και  μνη­μεία το Μικρό και Μεγά­λο Πάπι­γκο προ­σφέ­ρουν μια μονα­δι­κή εμπει­ρία στους επισκέπτες

Η ιστο­ρία του Πάπι­γκου: Από τους προϊ­στο­ρι­κούς χρό­νους έως σήμερα

Το όνο­μα «Πάπι­γκο» έχει αινιγ­μα­τι­κή προ­έ­λευ­ση. Πιθα­νώς να προ­έρ­χε­ται από τη σλα­βι­κή λέξη pop (παπάς) ή τη λατι­νι­κή λέξη papigo , που σημαί­νει «αντί­λα­λος»² – στοι­χείο που ται­ριά­ζει στον ηχη­τι­κό χαρα­κτή­ρα του τοπί­ου. Κατά άλλους το όνο­μα  “Πάπι­γκο” πιστεύ­ε­ται ότι προ­έρ­χε­ται από τη σλα­βι­κή λέξη “πάπι­κα”, που σημαί­νει “πηγή” ή “νερό”, κάτι που δεν είναι παρά­ξε­νο αν λάβου­με υπό­ψη την πλού­σια υδά­τι­νη πηγή της περιοχής.

Η ευρύ­τε­ρη περιο­χή του Πάπι­γκου κατοι­κεί­ται από τους προϊ­στο­ρι­κούς χρό­νους, όπως απο­δει­κνύ­ουν ευρή­μα­τα οστέι­νων εργα­λεί­ων και λεπί­δων πυρι­το­λί­θου. Η ανθρώ­πι­νη παρου­σία στην περιο­χή είναι συνε­χής, με τους Μολοσ­σούς και τους Ρωμαί­ους να κατοι­κούν εδώ έως τις αρχές του 6ου αιώ­να μ.Χ., οπό­τε εγκα­θί­στα­νται και σλα­βι­κές φυλές.

Τα πρώ­τα αρχεία για την ύπαρ­ξη των χωριών ανά­γο­νται στον 14ο αιώ­να μ.Χ.³ όπου το Πάπι­γκο απο­τε­λού­σε ευρεία αυτό­νο­μη περι­φέ­ρεια, η οποία συμπε­ρι­λαμ­βα­νό­ταν μετα­ξύ των αυτό­νο­μων χωρών της μεσαιω­νι­κής Ηπεί­ρου. Το Πάπι­γκο ανα­φέ­ρε­ται για πρώ­τη φορά  σε ένα χρυ­σό­βου­λο του  αυτο­κρά­το­ρα Ανδρό­νι­κου Β΄ το  1325 όπου γίνε­ται ανα­φο­ρά στα χωριά Πάπι­γκο, Ελα­φό­το­πος, Ανω και Κάτω Πεδι­νά. Ως «Χώρα του Πάπι­γκου», δια­δρα­μά­τι­σε σημα­ντι­κό ρόλο στους αγώ­νες του Δεσπό­τη των Ιωαν­νί­νων, χάρη στη στρα­τη­γι­κή θέση και στη φυσι­κή οχύ­ρω­σή του. Στις δύσκο­λες επο­χές, η Ήπει­ρος κατα­στρε­φό­ταν από τις τοπι­κές διε­νέ­ξεις των φεου­δαρ­χών, τις επι­δρο­μές των Αλβα­νών, την κάθο­δο των Σέρ­βων και την πρώ­τη εξά­πλω­ση των Τούρκων.

Επί­σης ιστο­ρι­κά στοι­χεία για το Πάπι­γκο παρου­σιά­ζο­νται στα βιβλία του Π. Αρα­βα­ντι­νού (1856) — όπου γίνε­ται ευρεία ανα­φο­ρά στους παλιό­τε­ρους οικι­σμούς και στην αυτο­νο­μία του Παπί­γκου — και του Ιωάν­νη Λαμπρί­δη (1889), που ανα­φέ­ρε­ται στις εκκλη­σί­ες του Αγί­ου Βλα­σί­ου, με έτος κτί­σης το 912, «υπό ετέ­ρου άρχο­ντος, ου τό μέν όνο­μα εξή­λει­ψεν ο Παν­δα­μά­τωρ» και στην εκκλη­σία της Παλιου­ρής, με έτος κτή­σης το 980 «υπό Ιωάν­νη μεγά­λου Δεμε­στι­κού και Άρχοντος».

Τουρ­κο­κρα­τία και προνόμια

Η τουρ­κι­κή κατά­κτη­ση βρή­κε το Πάπι­γκο με καθε­στώς ιδιό­τυ­πης στρα­τιω­τι­κής και διοι­κη­τι­κής ημιαυ­το­νο­μί­ας. Μετά το 1430 μ.Χ., οι Τούρ­κοι, προ­κει­μέ­νου να εξα­σφα­λί­σουν την επι­κυ­ριαρ­χία τους στις ορει­νές περιο­χές, εφάρ­μο­σαν μια πολι­τι­κή παρα­χώ­ρη­σης προ­νο­μί­ων⁴ σε κοι­νό­τη­τες ή ομά­δες κοι­νο­τή­των που συν­θη­κο­λό­γη­σαν μαζί τους. Έτσι, μέχρι τον 17ο αιώ­να μ.Χ., ολό­κλη­ρο το Ζαγό­ρι απο­τε­λού­σε αυτο­διοι­κού­με­νη ομο­σπον­δια­κή περι­φέ­ρεια με το όνο­μα «Κοι­νόν» ή «Βιλα­έ­τι» του Ζαγο­ρί­ου. Σύμ­φω­να με τα προ­νό­μια αυτά, το Ζαγό­ρι διέ­θε­τε αυτο­νο­μία και αυτο­διοί­κη­ση, ενώ είχε πλή­ρη ελευ­θε­ρία στην εκτέ­λε­ση των θρη­σκευ­τι­κών του καθηκόντων.

Οικο­νο­μι­κή άνθη­ση και πολι­τι­στι­κή πορεία

Τον 17ο και 18ο αιώ­να, το Πάπι­γκο γνώ­ρι­σε ακμή. Οι κάτοι­κοι ταξί­δευαν και εμπο­ρεύ­ο­νταν στο εξω­τε­ρι­κό – Ρου­μα­νία, Ρωσία, Αίγυ­πτο⁵ – και επέ­στρε­φαν με πλού­το. Χάρη σε αυτούς, χτί­στη­καν  επι­βλη­τι­κά αρχο­ντι­κά, εκκλη­σί­ες και σχο­λεία . Ακό­μα και σήμε­ρα, αυτά τα οικο­δο­μή­μα­τα στέ­κουν αγέ­ρω­χα και μαρ­τυ­ρούν μια επο­χή πνευ­μα­τι­κής και οικο­νο­μι­κής άνθησης⁶.

Άρση προ­νο­μί­ων

Τα προ­νό­μια που δόθη­καν στο Ζαγό­ρι δια­τη­ρή­θη­καν μέχρι το 1868, οπό­τε και καταρ­γή­θη­καν. Μετά την κατάρ­γη­ση των προ­νο­μί­ων, την περιο­χή άρχι­σαν να λυμαί­νο­νται συμ­μο­ρί­ες ληστών, με επι­πτώ­σεις τόσο στην οικο­νο­μι­κή ζωή όσο και στο ανθρώ­πι­νο δυνα­μι­κό. Αυτή η κατά­στα­ση απο­μά­κρυ­νε από το Ζαγό­ρι τις περισ­σό­τε­ρες οικο­γέ­νειες αρχό­ντων, που ήταν ο κύριος στό­χος των ληστών. Η περί­ο­δος αυτή διήρ­κη­σε ως το 1913, οπό­τε τα χωριά του Ζαγο­ρί­ου και το Πάπι­γκο απε­λευ­θε­ρώ­θη­καν από τον τουρ­κι­κό ζυγό.

Β Παγκό­σμιος Πόλεμος

Σημα­ντι­κή ήταν η συμ­βο­λή των κατοί­κων του χωριού στην επο­χή του Β΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, όπου αρκε­τοί έχα­σαν τη ζωή τους.

Αρχαιο­λο­γι­κοί Χώροι και Μνημεία

Στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή του Πάπι­γκου υπάρ­χουν σημα­ντι­κά αρχαιο­λο­γι­κά ευρή­μα­τα που κατα­γρά­φουν την πολυ­χρο­νι­κή παρου­σία του ανθρώπου:

• Κιβω­τιό­σχη­μοι τάφοι, που χρο­νο­λο­γού­νται στο τέλος του 13ου αιώ­να π.Χ.
• Προϊ­στο­ρι­κός κτη­νο­τρο­φι­κός οικι­σμός (9ος — 4ος αιώ­νας π.Χ.).
• Το στρα­τό­πε­δο του Πύρ­ρου στο Καστρά­κι του Αγί­ου Μηνά, που απο­τε­λεί σημα­ντι­κό ιστο­ρι­κό μνημείο.

 

Μικρό και Μεγά­λο Πάπι­γκο – Μονα­δι­κή ομορφιά

Μικρό Πάπι­γκο

Το Μικρό Πάπι­γκο, λίγο ψηλότερα(περίπου 1.000 μέτρα υψό­με­τρο) είναι πιο απο­μο­νω­μέ­νο, με λίγα σπί­τια, αλλά μονα­δι­κής ομορ­φιάς, προ­σφέ­ρο­ντας εκπλη­κτι­κή θέα στις κορυ­φές της Τύμ­φης. Είναι ο μικρό­τε­ρος από τους δύο οικι­σμούς, και δεν του λεί­πουν οι ιστο­ρι­κές και αρχι­τε­κτο­νι­κές του ομορ­φιές. Το χωριό είναι γνω­στό για τις παρα­δο­σια­κές πέτρι­νες γέφυ­ρες, τις στε­νές πλα­κό­στρω­τες καλ­ντε­ρί­μι και τα πετρό­κτι­στα σπί­τια με τις χαρα­κτη­ρι­στι­κές σκε­πές από πλά­κες. Η εκκλη­σία της Πανα­γί­ας, που χρο­νο­λο­γεί­ται από τον 17ο αιώ­να, είναι ένα από τα σημα­ντι­κό­τε­ρα μνη­μεία του χωριού. Η εκκλη­σία αυτή είναι δια­κο­σμη­μέ­νη με εξαι­ρε­τι­κές τοι­χο­γρα­φί­ες και απο­τε­λεί σημα­ντι­κό θρη­σκευ­τι­κό κέντρο για τους κατοίκους.

 Μεγά­λο Πάπιγκο

Το Μεγά­λο Πάπι­γκο είναι ο μεγα­λύ­τε­ρος οικι­σμός και θεω­ρεί­ται η “πρω­τεύ­ου­σα” του Πάπι­γκου.  Χτι­σμέ­νο σε υψό­με­τρο  περί­που 960 μέτρων δια­τη­ρεί μέχρι σήμε­ρα εντυ­πω­σια­κά δείγ­μα­τα της ηπει­ρώ­τι­κης αρχι­τε­κτο­νι­κής με λιθό­στρω­τα σοκά­κια, καλ­ντε­ρί­μια και πέτρι­να γεφύ­ρια.⁷ Εδώ βρί­σκε­ται η περί­φη­μη πλα­τεία του χωριού, γύρω από την οποία βρί­σκο­νται παρα­δο­σια­κά καφε­νεία και ταβέρ­νες καθώς και η εκκλη­σία των Ταξιαρ­χών (1852)⁸ Το Μεγά­λο Πάπι­γκο είναι επί­σης γνω­στό για το σχο­λείο του, το οποίο χτί­στη­κε το 1842 και λει­τούρ­γη­σε ως εκπαι­δευ­τι­κό κέντρο για ολό­κλη­ρη την περιο­χή. Το κτί­ριο του σχο­λεί­ου είναι ένα εξαι­ρε­τι­κό δείγ­μα της παρα­δο­σια­κής αρχι­τε­κτο­νι­κής του Ζαγορίου

Ένα άλλο σημα­ντι­κό μνη­μείο του Μεγά­λου Πάπι­γκου είναι η εκκλη­σία του Αγί­ου Νικο­λά­ου, η οποία χρο­νο­λο­γεί­ται από τον 18ο αιώ­να. Η εκκλη­σία αυτή είναι γνω­στή για τα περί­τε­χνα ξυλό­γλυ­πτα και τις εντυ­πω­σια­κές τοι­χο­γρα­φί­ες της.

Το Μεγά­λο Πάπι­γκο είναι το κεντρι­κό χωριό, με την πλα­τεία και την εκκλη­σία των Ταξιαρ­χών (1852)⁸, ενώ το Μικρό Πάπι­γκο είναι πιο απο­μο­νω­μέ­νο, αλλά προ­σφέ­ρει μονα­δι­κή θέα στις κορυ­φές της Τύμ­φης⁹ και απο­τε­λεί αφε­τη­ρία για τη διά­ση­μη Δρα­κό­λι­μνη της Τύμ­φης προ­σελ­κύ­ο­ντας πλή­θος φυσιο­λα­τρών και ορει­βα­τών.¹⁰

Η Φύση και οι παρα­δο­σια­κές δραστηριότητες

Το Πάπι­γκο Ζαγο­ρί­ου δεν είναι γνω­στό μόνο για τα ιστο­ρι­κά του μνη­μεία, αλλά και για την εκπλη­κτι­κή φυσι­κή ομορ­φιά του. Το χωριό βρί­σκε­ται κοντά στο φαράγ­γι του Βίκου, ένα από τα βαθύ­τε­ρα φαράγ­για στον κόσμο, το οποίο προ­σφέ­ρει μονα­δι­κές ευκαι­ρί­ες για πεζο­πο­ρία και εξε­ρεύ­νη­ση της φύσης. Οι επι­σκέ­πτες  μπο­ρούν να απο­λαύ­σουν τις περί­φη­μες Οβί­ρες Ρογκο­βού– φυσι­κές πισί­νες (στις οποί­ες έκα­νε μπά­νιο και ο Αλή Πασάς)   ανά­με­σα σε βρά­χια­¹¹ – και να εξε­ρευ­νή­σουν το Εθνι­κό Πάρ­κο Βίκου-Αώου , έναν από τους πιο σημα­ντι­κούς δρυ­μούς της Ελλάδας¹².

Επί­σης, η περιο­χή είναι γνω­στή για τα τοπι­κά παρα­δο­σια­κά της προ­ϊ­ό­ντα, όπως τα γαλα­κτο­κο­μι­κά, τα μανι­τά­ρια και τα βότανα.

Οι κάτοι­κοι του Πάπι­γκου δια­τη­ρούν ζωντα­νές πολ­λές παρα­δο­σια­κές δρα­στη­ριό­τη­τες, όπως η κτη­νο­τρο­φία, η υφα­ντουρ­γία και η παρα­γω­γή τοπι­κών προ­ϊ­ό­ντων. Οι γιορ­τές και οι πανη­γύ­ρεις του χωριού, όπως η γιορ­τή του Αγί­ου Νικο­λά­ου, συγκε­ντρώ­νουν κάθε χρό­νο πολ­λούς επισκέπτες.

Σήμε­ρα – Του­ρι­σμός με σεβα­σμό στην παράδοση

Τα δύο χωριά απο­τε­λούν πόλο έλξης για του­ρί­στες απ’ όλο τον κόσμο. Παρα­δο­σια­κοί ξενώ­νες, ηπει­ρω­τι­κή κου­ζί­να και υπαί­θριες δρα­στη­ριό­τη­τες δένουν αρμο­νι­κά με την τοπι­κή ιστο­ρία και τα ήθη που οι κάτοι­κοι συνε­χί­ζουν να δια­φυ­λάτ­τουν με περηφάνια¹³.

Βιβλιο­γρα­φία – Πηγές

1. Χρι­στο­φο­ρί­δης, Α. (1998). Τοπω­νυ­μία της Ηπεί­ρου . Εκδό­σεις Σμίλη.
2. Μπαρ­μπής, Χ. (2005). Ζαγό­ρι: Ιστο­ρία και πολι­τι­σμός . Ιωάν­νι­να: Εκδό­σεις Πασχαλίδη.
3. Γενι­κά Αρχεία του Κρά­τους (ΓΑΚ) – Αρχεία Ηπείρου.
4. Στερ­γί­ου, Π. (1997). Τα προ­νό­μια των Ζαγο­ρο­χω­ρί­ων . Ηπει­ρω­τι­κή Εταιρεία.
5. Παπαϊ­ω­άν­νου, Ι. (2001). Ηπει­ρω­τι­κή Δια­σπο­ρά . Εκδό­σεις Καρδαμίτσα.
6. Κου­τσο­γιάν­νης, Δ. (2010). Τα αρχο­ντι­κά του Ζαγο­ρί­ου . Μορ­φω­τι­κό Ίδρυ­μα ΕΤΕ.
7. Υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού – Δελ­τίο Μνη­μεί­ων, 2018.
8. Ιερά Μητρό­πο­λη Ιωαν­νί­νων – Αρχεία Εκκλη­σιών Ζαγορίου.
9. Ορει­βα­τι­κός Σύλ­λο­γος Ιωαν­νί­νων – Οδη­γός Μονο­πα­τιών , 2019.
10. Χατζη­μι­χά­λης, Κ. (2015). Ηπει­ρώ­τι­κα Μονο­πά­τια . Εκδό­σεις Ζήτη.
11. ΕΟΤ – Φυλ­λά­διο Εθνι­κού Δρυ­μού Βίκου-Αώου, 2020.
12. WWF Ελλάς – Ανα­φο­ρά για τη βιο­ποι­κι­λό­τη­τα της Ηπεί­ρου, 2021.
13. Δήμος Ζαγο­ρί­ου – Αρχεία Πολι­τι­στι­κών Εκδη­λώ­σε­ων (2020–2024).

 

Βρεί­τε μας και στις σελί­δες μας  στο facebook:

Μεγά­λο και Μικρό  Πάπι­γκο Ζαγο­ρί­ου σήμερα 

Ζαγο­ρο­χώ­ρια

Δρα­κό­λι­μνη Τύμφης