Η “Μεγάλη Ελλάδα”(Magna Graecia) κατά τον Μεσαίωνα

του Στέρ­τσου Χαράλαμπου

ΜΕΡΟΣ Β

Η πτώ­ση του Δυτι­κού Ρωμαϊ­κού Κρά­τους το 476 μ.Χ. σημα­το­δό­τη­σε την αρχή μιας νέας επο­χής για την Ανα­το­λι­κή Ρωμαϊ­κή Αυτο­κρα­το­ρία, γνω­στή και ως Βυζα­ντι­νή Αυτο­κρα­το­ρία, η οποία δια­τή­ρη­σε την επιρ­ροή της για ακό­μη μία χιλιε­τία. Κατά τη βασι­λεία του Ιου­στι­νια­νού Α’ (527–565 μ.Χ.), οι στρα­τη­γοί Βελι­σά­ριος και Ναρ­σής απε­λευ­θέ­ρω­σαν περιο­χές της Σικε­λί­ας και της Νότιας Ιτα­λί­ας από τους Γότ­θους, ιδρύ­ο­ντας το Εξαρ­χά­το της Ραβέ­νας. Ωστό­σο, οι Λογ­γο­βάρ­δοι εισέ­βα­λαν στη Βόρεια Ιτα­λία, επε­κτεί­νο­ντας την κυριαρ­χία τους προς τα νότια και περιο­ρί­ζο­ντας τη βυζα­ντι­νή παρου­σία σε περιο­χές όπως η Καλα­βρία, η Σικε­λία και τμή­μα­τα της Απουλίας.

Η ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου

Η παρου­σία Βυζα­ντι­νών πολι­τι­κών και στρα­τιω­τι­κών αξιω­μα­τού­χων από την Καρ­χη­δό­να και άλλες περιο­χές ενί­σχυ­σε το ελλη­νι­κό στοι­χείο στη Σικε­λία και τη Νότια Ιτα­λία. Η περί­ο­δος της Εικο­νο­μα­χί­ας (726–843 μ.Χ.) έπαι­ξε καθο­ρι­στι­κό ρόλο, καθώς πολ­λοί εικο­νό­λα­τρες κατέ­φυ­γαν στη Νότια Ιτα­λία, ιδρύ­ο­ντας μονα­στή­ρια και εκκλη­σί­ες, τα απο­μει­νά­ρια των οποί­ων σώζο­νται μέχρι σήμε­ρα. Η αντί­δρα­ση του Πάπα Γρη­γο­ρί­ου Β’ και Γρη­γο­ρί­ου Γ’ στις πολι­τι­κές του Λέο­ντα Γ’ του Ίσαυ­ρου ενί­σχυ­σε περαι­τέ­ρω την ελλη­νι­κή παρουσία.

Οι στρατιωτικές εκστρατείες του Γεώργιου Μανιάκη

Ένας από τους σημα­ντι­κό­τε­ρους στρα­τη­γούς του Βυζα­ντί­ου, ο Γεώρ­γιος Μανιά­κης, δια­δρα­μά­τι­σε καθο­ρι­στι­κό ρόλο στην προ­σπά­θεια ανα­κα­τά­λη­ψης της Σικε­λί­ας από τους Άρα­βες. Το 1038, υπό τις δια­τα­γές του αυτο­κρά­το­ρα Μιχα­ήλ Δ’, ξεκί­νη­σε μια φιλό­δο­ξη εκστρα­τεία με στό­χο την ανά­κτη­ση της Σικε­λί­ας. Στην εκστρα­τεία συμ­με­τεί­χαν και μισθο­φό­ροι από τη Δυτι­κή και Βόρεια Ευρώ­πη, ανά­με­σά τους και ο Χάραλντ Χαρ­ντρά­α­ντε, μετέ­πει­τα βασι­λιάς της Νορβηγίας.

Η εκστρα­τεία ξεκί­νη­σε με επι­τυ­χί­ες: η Μεσ­σή­νη και πολ­λές ακό­μη πόλεις απε­λευ­θε­ρώ­θη­καν, ενώ οι Άρα­βες υπέ­στη­σαν σημα­ντι­κές ήττες, ιδιαί­τε­ρα στη μάχη της Ρομέτ­τας (ιτα­λι­κά: Rometta και σικε­λι­κά: Ramietta).   Ωστό­σο, εσω­τε­ρι­κές δια­μά­χες και πολι­τι­κές ίντρι­γκες στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη οδή­γη­σαν στην ανά­κλη­ση του Μανιά­κη, γεγο­νός που έθε­σε σε κίν­δυ­νο τα βυζα­ντι­νά εδά­φη στη Σικελία.

Το 1042, ο Μανιά­κης επέ­στρε­ψε στη Νότια Ιτα­λία με νέα εντο­λή, επι­τυγ­χά­νο­ντας την ανά­κτη­ση αρκε­τών πόλε­ων και περιο­ρί­ζο­ντας την απει­λή των Νορ­μαν­δών. Παρά τις επι­τυ­χί­ες του, η πολι­τι­κή αστά­θεια στο Βυζά­ντιο και οι εσω­τε­ρι­κές έρι­δες τελι­κά υπο­νό­μευ­σαν τις στρα­τιω­τι­κές του προσπάθειες.

Η ελληνική παρουσία μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Μετά την άλω­ση της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης το 1453, το ελλη­νι­κό στοι­χείο στην Ιτα­λία ενι­σχύ­θη­κε από νέες μετα­να­στεύ­σεις. Λόγιοι, αστοί και απλοί πολί­τες εγκα­τα­στά­θη­καν σε πόλεις όπως η Ρώμη, η Βενε­τία και το Λιβόρ­νο. Στρα­τιω­τι­κοί και αγρό­τες εγκα­τα­στά­θη­καν στην Απου­λία και τη Ρέτζιο Καλά­μπρια, ενώ Έλλη­νες από την Πελο­πόν­νη­σο και Αρβα­νί­τες του Μοριά συνέ­χι­σαν το ρεύ­μα εποικισμού.

Η Σικελία και η Νότια Ιταλία στον Μεσαίωνα: Επαναξιολόγηση της Ιστορίας

Η Σικε­λία και η Νότια Ιτα­λία κατά τη διάρ­κεια του Μεσαί­ω­να ήταν για πολ­λά χρό­νια παρα­με­λη­μέ­νες περιο­χές μελέ­της, κυρί­ως λόγω της πεποί­θη­σης ότι η περιο­χή εισήλ­θε σε παρακ­μή μετά την «άλω­ση» της Ρώμης. Ωστό­σο, πρό­σφα­τα παρα­τη­ρεί­ται αυξα­νό­με­νο ενδια­φέ­ρον για τους μου­σουλ­μά­νους της μεσαιω­νι­κής Σικε­λί­ας και Ιτα­λί­ας, καθώς και για τους εβραϊ­κούς και ελλη­νι­κούς πλη­θυ­σμούς που ζού­σαν υπό λατι­νι­κή χρι­στια­νι­κή κυριαρ­χία για πολ­λούς αιώ­νες. Η ανα­γέν­νη­ση των μελε­τών για τη μεσαιω­νι­κή Μεσό­γειο προ­κά­λε­σε επα­να­ξιο­λό­γη­ση του ρόλου και της σημα­σί­ας του μεσο­γεια­κού κόσμου, του τρό­που λει­τουρ­γί­ας του μεσαιω­νι­κού ευρω­παϊ­κού συστή­μα­τος και των σχέ­σε­ων του λατι­νι­κού χρι­στια­νι­σμού με τα μου­σουλ­μα­νι­κά κρά­τη, καθώς και της επιρ­ρο­ής των μου­σουλ­μα­νι­κών πολι­τι­σμών στην ανά­πτυ­ξη των ιτα­λι­κών οικισμών.

Τα βυζαντινά μνημεία ως μαρτυρίες του ελληνικού πολιτισμού

Η ελλη­νι­κή παρου­σία στην Κάτω Ιτα­λία και τη Σικε­λία τεκ­μη­ριώ­νε­ται από σπου­δαία βυζα­ντι­νά μνημεία:

• Η Μονή Cattolica στο Stilo
• Η εκκλη­σία του San Marco (10ος αι.)
• Το βαπτι­στή­ριο της Santa Severina (11ος αι.)
• Η Chiesa di Casanarello στην Απουλία
• Τα παρεκ­κλή­σια του San Salvatore και San Mauro με ελλη­νι­κές επιγραφές
• Ο ναός του Οτράντο

Συμπεράσματα

Η “Μεγά­λη Ελλά­δα” ή Magna Grecia υπήρ­ξε ένα λαμπρό πολι­τι­στι­κό και ιστο­ρι­κό κεφά­λαιο, που συνέ­χι­σε να ακμά­ζει πνευ­μα­τι­κά και πολι­τι­στι­κά ακό­μη και μετά την πολι­τι­κή παρακ­μή της περιο­χής. Οι μνή­μες αυτής της κλη­ρο­νο­μιάς παρα­μέ­νουν ζωντα­νές μέσα από τα μνη­μεία, τη γλώσ­σα και τις παρα­δό­σεις που δια­σώ­ζο­νται μέχρι σήμε­ρα στη Νότια Ιταλία.

Βιβλιογραφία

1. Charles Diehl, Byzantine Art and Civilization, University of Chicago Press.
2. John Julius Norwich, Byzantium: The Early Centuries, Penguin Books.
3. David Abulafia, The Great Sea: A Human History of the Mediterranean, Oxford University Press.
4. Vera von Falkenhausen, The Greeks in Southern Italy: Byzantine Influence in the Middle Ages, Routledge.
5. Michael Angold, The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History, Longman.

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: Η Κάτω Ιτα­λία σήμερα